ካብ ዉልቀምልክነት ክሳብ ወተሃደራዊ ዕልዋ ፥ ካብ 2019 ጀሚሩ ኣብ ሱዳን ናይ ስልጣን ገደብ ግዜ

ሰራዊት ሱዳን ምሉእ ስልጣን ተቖጻጺሩ ኣሎ ፣ በዚ ድማ እታ ሃገር ናብ ደሞክራሲ ንምስግጋር እትገብሮ ዘላ መስርሕ ናብ ሕንፍሽፍሽ ጠቢስዎ ኣሎ ። ብዛዕባ እቲ ኣብ ዝሓለፈ ሒደት ዓመታት ዘጋጠመ ፍጻመታት ኣብዚ ቐሪቡ ኣሎ።

Sudanese protesters hold the national flag and chant during a demonstration in the capital Khartoum, 25 October 2021 Source: EPA

ሰራዊት ሱዳን ካብ መሰጋገሪ መንግስቲ እታ ሃገር ብ ዕልዋ መንግስቲ ስልጣን ሒዙ: ዕግርግር ኣብ ርእሰ ከተማ ካርቱም ቀጺሉ ኣሎ።

እቲ መንግስቲ ፡ ድሕሪ እቲ ኣብ ሚያዝያ 2019 ዑመር ኣል-በሽር ድሕሪ ምዕላዉ ፡ ናብ ምሉእ ሲቪላዊ ሕጊ ንምስግጋር እዩ ዘምርሕ ነይሩ ።

በሽር ቅድሚ ክልተ ዓመት ካብዝወርድ ጀሚሩ ኣብ ሱዳን ዝተፈጸሙ ፍጻሜታት ኣብዚ ተጠቓሊሎም ኣለዉ።

ምውራድ በሺር

ብ11 ሚያዝያ 2019 ፡ ድሕሪ ንኣርባዕተ ወርሒ ናዕቢ ብህዝቢ ፡ ናህሪ ዋጋታት ሕብስቲ ፡ ናብ ሕቶ ምሉእ ለውጢ ብምእታው ፡ ሰራዊት ሱዳን ንሚስተር በሽር ካብ ስልጣን ኣውሪድዎ ።

ንሱ ብናይ መሰጋገሪ ወተሃደራዊ መንግስቲ ተተኪኡ ።

ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ሰባት ኣብ ቅድሚ ቀንዲ ቤት ጽሕፈት ሰራዊት ንመዓልታት ብምቕማጥ ሲቪላዊ ምምሕዳር ክህሉ ጠለቡ።

ኣብ መንጎ ጀነራላትን መራሕቲ ተቓወምትን እተገብረ ዝርርብ ተቛሪጹ ናብ ረጽሚ ኣምርሐ።

Sudan's President Omar al-Bashir in 2018 Source: AP

ደማዊ ዕግርግር

ዕጡቓት ብ3 ሰነ ኣብቲ ደምበ ተቓውሞ ብምእታው ፡ ብዙሓት ተቐትሉ።

ኣብቲ ናይ 2003 ኣብ ግጭት ዳርፉር ብገበን ኵናት ዝኽሰሱ ዕሉላት ሚሊሻ ጃንጃዊ ፡ ኣብቲቲ እተፈጸመ ቅትለት ተሓታቲ እኳ እንተ ኰነ ፡ ነቲ ክሲ ግን እቲ ዕጡቕ ነጺግዎ።

ምምቕራሕ ስልጣን

ሕብረት ኣፍሪቃ ጣልቃ ድሕሪ ምእታዉ ፡ ሲቪላውን ወተሃደራውን ውድባት ክሳብ ስልጣን ናብ ሲቪል ዝሰጋገር ንሰለስተ ዓመታት ስልጣን ክማቐሉ ተሰማሚዖም ።

ብ17 ነሓሰ "ሕገ-መንግስታዊ ኣዋጅ" ተኸተመ: ድሕሪ ሰለስተ መዓልቲ ከኣ ወተሃደራውን ሲቪላውን ውክልና ዝሓቘፈ ሉኣላዊ ቤት ምኽሪ ተመስረተ ።

ኣብ ጥቅምቲ ፡ መንግስትን እቶም ንዓሰርተታት ዓመታት ዝኣክል ን ስርዓት ዉልቀ መላኺ ኣልበሽር ዝቃወሙ ዝነበሩ ተቓወምቲ ፡ ኣብ ሰለስተ ዞባታት እታ ሃገር ዝነበረ ኲናት "ናይ ሓዋሩ ኲናት ደው ክብል" ተሰማምዑ።

Sudan's Prime Minister Abdalla Hamdok Source: DPA

ፍርዲ በሺር

ብ14 ታሕሳስ ፡ ዑመር ኣል በሽር ብብልሽውና ተኸሲሱ ንክልተ ዓመት ክእሰር ተፈርዶ ።

እቲ ኣብ 2003 ኣብ ዳርፉር ኣብ እተኻየደ ግጭት 300,000 ሰባት ከም እተቐትሉ ክግለጽ ከሎ: እቲ ኣብ ዘ ሄግ ዝርከብ ኣህጉራዊ ቤት ፍርዲ ገበነኛታት: ብጃምላዊ ቅትለት: ገበናት ውግእን ገበናት ኣንጻር ሰብኣውነትን ከሲሱ ካብ ነዊሕ እዋን ኣትሒዙ ናብ ፍርዲ ከቕርቦ ዝጸንሐ ጉዳይ እዩ።

ሓደ ኣብ ካርቱም ዝርከብ ኣኽባር ሕጊ ግና ፡ ንበሺር ናብ ዘሄግ ምቕራብ "ኣድላዪ" ኣይኮነን ክብል ነጺግዎ።

ዕግርግር የስፋሕፍሕ

ቀዳማይ ሚኒስተር ዓብደላ ሓምዶክ ብ9 መጋቢት 2020 ካብ ዝተገበሮ ፈተነ ቅትለት ድሒኑ: ነዚ ብዙሓት ሰባት ነቲ ምስግጋር ንድሕሪት ንምጉታት ዝተገብረ ዉዲት ጌይሮም ገለጽዎ።

ኣብ ወርሒ ሚያዝያ ፡ መጠን ዝቕባበ ሰማይ ዓሪጉ ፡ ምስፍሕፋሕ ለበዳ ኮሮና ንምብዳህ ዶባት ምስተዓጽወ ድማ፡ ዋጋታት መግቢ ዝያዳ ወሰኸ።

ብ30 ሰነ ኣብ ጐደናታት እተኻየደ ሰልፍታት ፡ ነቶም ኣብ ትሕቲ ሚስተር በሽርን ኣብ እዋን ተቓዉሞ ዝሞቱ ሰባት ፍትሒ ክረክቡ ዝጽውዕ ናይ ተቓውሞ ሰልፊታት ተገብረ።

በሺር ብምኽንያት ዕልዋ መንግስቲ ተኸሲሱ

ዑመር ኣል በሽር ኣብ 1989 ዕልዋ ብመንግስቲ ዝሓዞ ስልጣን ብዝምልከት ብ21 ሓምለ ኣብ ካርቱም ናብ ፍርዲ ቀረበ ።

እቲ መንግስቲ ኣዊጁ ነቲ ናይ ጸሊም ዕዳጋ ንጥፈታት ንምዕጋት ናይ "ቊጠባዊ ቅልውላው" ኣዊጁ ነቲ ባጤራ ናይታ ሃገር ዋግኡ ኣጉድልዎ።

ስምምዕ ሰላም

ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ ፡ ሱዳን ምስ ተቓወምቲ ጉጅለታት ኣገዳሲ ናይ ሰላም ስምምዕ ፈሪማ።

ክልተ ካብ ቀንዲ ጉጅለታትን ኣብ ምብራቕ ሱዳን ዝርከቡ ቀቢላታትን እቲ ዉዕል ንዓኣቶም ኣብ ግምት ዘየእተወ'ዩ ብምባል ካብ ምኽታም ሓንጊዶም።

ኣብ ወርሒ ጥቅምቲ፡ ሱዳን ምስ እስራኤል ንቡር ዝምድና ክትምስርት ተሰማሚዓ፡ እዚ ኣመሪካ ኣብ ወርሒ ታሕሳስ ንሱዳን ካብ ዝርዝር ን ሽበራ ዝድግፋ መንግስታት ስማ ክስረዝ መገዲ ኣርሓወ።

ወጥሪ ምስ ኢትዮጵያ

ኣብ ወርሒ ሕዳር ኣብ ኢትዮጵያ ሰሜናዊ ክልል ትግራይ ግጭት ተወሊዑ ብዓሰርተታት ኣሽሓት ዝቑጸሩ ስደተኛታት ናብ ሱዳን ሰዲዱ ።

እቲ ኲናት ነቲ ኣብ መንጎ ሱዳንን ኢትዮጵያን ንዓሰርተታት ዓመታት ዝጸንሐ ኣብ መንጎአን ኣብ ዘሎ ዶብ ዝርከብ ልሙዕ ዞባ ኣል-ፋሻቃ ተቖጻጸረቶ ። ካርቱም ነቲ ከባቢ ብጽኑዕ ዝሕሎ ሰራዊት ለኣኸት።

ሱዳን ምስ ግብጺ ብሓባር ካብ ኢትዮጵያ ኣብ ኒል ተተፋኒነን ኣብ ዘለዋሉ እዋን ፡ ክልቲአን ሃገራት ብዛዕባ ዓብዪ ግድብ ህዳሴ ኢትዮጵያ ዘይምስምማዕ ኣለወን ።

ተኣፋፊ መንግስቲ

ሱዳን ኣብ ለካቲት 2021 ካብ ናይ ቀደም ተቓወምቲ ዝነበሩ ሸውዓተ ሚንስትራት ዝሓዘ ሓድሽ ካቢኔ ኣዊጃ ።

ኣብ ሰነ ሚስተር ሃምዶክ ነቲ ኣንጻር በሺር ዝተገብረ ዕልዋ ዝጻረር ኣብ ውሽጢ እቲ ናይ ሲቪላዊ ልፍንቲ ነቓዕ ተፈጢሩ ከምዘሎ ኣፍለጠ።

---

ወተሃደራዊ ዕልዋ

ኣብ ምብራቓዊ ሱዳን ዝተላዕለ ተቓውሞታት ካብ መስከረም ክሳብ ጥቅምቲ ካብ ቀንዲ ሕምብርቲ ንግሲ ዝኾነት ፖርት ሱዳን ምንቅስቓሳት ዓጸዉ።

ካርቱም ኣብ 21 መስከረም፡ ምስ ስርዓት በሽር ዝምድና ዝነበሮም ሲቪላውን ወተሃደራውን ጉጅለታት ዕልዋ ክገብሩ ከምዝፈተኑ ኣፍለጠት።

ካብ 16 ጥቅምቲ ኣትሒዙ ኣብ ካርቱም ተቓወምቲ ናብ ጎደናታት ብምውጻእ ወተሃደራዊ መንግስቲ ክምስርት ሓተቱ: እዚ ድማ ካብቲ ቀንዲ ስቪላዊ ኣካል እቲ ልፍንቲ ዝነቐለ ምልዕዓል እዩ።

ከም ግብረ መልሱ ድማ ብዓሰርተታት ኣሽሓት ዝቝጸሩ ሰባት ኣብ 21 ጥቅምቲ እታ ሃገር ናብ ሲቪላዊ ዝምራሕ ደሞክራሲ ንምስግጋር ከም ዝድግፉ ሰልፊ ኣካየዱ።

ሰኑይ ፡ ሚኒስትሪ ሓበሬታ ከም ዝገለጾ ፡ ዕጡቓት ሓይልታት ንሲቪላዊያን ኣባላት ሏኣላዊ ባይቶ፡ ሚኒስተራትን ንቐዳማይ ሚኒስተር ሓምዶክ ከምዝኣሰሩ ኣፍለጠ።

ኣብዚ እዋን ናይ ሱዳን ላዕለዋይ ጀነራል ዓብደል ፋታሕ ኣል-ቡርሃን ናይ ህጹጽ እዋን ድንጋገ ኣዊጁ ፡ ነቶም ነቲ ምስግጋር ዝመርሑ ሰበስልጣን ብምብታን ሓድሽ መንግስቲ ከምዝመስረተ ኣዊጁ ።