د اګسټ د میاشتې ۱۵مه نېټه پر افغانستان د طالبانو د بیا واکمنۍ له درېیمې کالیزې سره برابره ده. درې کاله وړاندې طالبان په همدې ورځ یو ځل بیا پر افغانستان واکمن شول.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد د طالبانو له واک ته د رسېدو وروسته په خپل لومړي خبري کنفرانس کې وویل: "موږ غواړو چې ټولې رسنۍ ازادې او خپلواکې وي او خپلو فعالیتونو ته دوام ورکړي."
نخستین کنفرانس ذبیحالله مجاهد سخنگوی طالبان، پس از دوباره حاکم شدن این گروه بر افغانستان Source: AFP / HOSHANG HASHIMI/AFP via Getty Images
د رسنیو او خبریالانو د ملاتړ بنسټونو راپورونه ښيي چې، د طالبانو د استخباراتو اداره د خبریالانو په زنداني کولو او شکنجه کولو سره هغوی مجبوروي ترڅو د دوی غوښتنې ومني او په سانسور لاس پورې کړي.
د جمهوریت له سقوط وروسته په سلګونه خبریالان د خپل مسلک او هېواد پرېښودلو ته اړ شوي. په تېرو درې کلونو کې دیری خبریالان ایران او پاکستان ته کډه شوي ترڅو له هغې لارې لویدیځو هېوادونو ته ولاړ شي.
ميرويس حيدري يو له هغو افغان خبريالانو څخه دى چې له تېرو ١٤ کلونو راهيسې يې له بېلابېلو رسنيو سره کار کړى او په دې وروستيو کې يې د آسټرالیا بشردوستانه ويزه ترلاسه کړې او دغه هېواد ته راغلی. هغه اوسمهال په سیډني کې ژوند کوي.
Credit: Supplied by Mirwais Haidari
" له سقوط وروسته چې کله زه دفتر ته لاړم او غوښتل مې چې خپله ټلویزیوني خپرونه پیل کړم، ما ولیدل چې یو طالب په کنټرول روم کې ولاړ و او بل په سټوډیو کې ولاړ و. دوی ما ته امر وکړ چې مرکه د دوی له خوښې سره سمه ترسره کړم او هر څه دوي کنټرولول."
"څلور ورځې وروسته د طالبانو یوه بله ډله یو ځل بیا زموږ دفتر ته راغله او لیکلې پوښتنې یې راکړې او راته یې وویل خلکو ته ووایه چې د اسلامي امارت ډله ښه خلک دي، خلک باید له دوی ونه ویریږي، ترهګر نه دي او موږ د امنیت په خاطر د خلکو د خوندیتوب لپاره راغلي یو.»
مجیب الرحمن اورنګ یو بل خبریال دی چې له تېرو ۶ کلونو راهیسې له رسنیو سره کار کوي. نوموړی د جمهوریت له سقوط پاکستان ته کډه شوی او اوسمهال د آسټرالیا ویزې ته په تمه دی.
هغه له اس بي اس پښتو سره په خبرو کې ویلي چې خبریالانو اوسمهال په افغانستان کې له "ګنو ستونزو سره مخامخ دي" او طالبان پر خبریالانو فشار راوړي ترڅو په سانسور لاس پورې کړي.
"زه په خپله په څو څو ځله مجبوره کړل شوی یم چې د طالبانو په اړه انتقادي خبرونه، د انجونو د تعلیم او ښځو په اړه خبرونه یا پوسټونه ډیلیټ (پاک) کړم. حتی په ځینو مواردو کې به یې د خپرونو، نه خپرولو ته مجبورولم."
ښاغلی اورنګ وايي چې پاکستان ته کډه شوي خبریالان هم له ګڼو ستونزو سره مخ دي چې په هغو کې اقتصادي او رواني ستونزې شاملې دي.
Credit: Supplied by Mujeeb Rahman Awrang
هغه وايي، په افغانستان کې د بیان ازادي شته او د شکایتونو د څېړنې او سرغړونې کمیسیون له تېرو دوو کلونو فعالیت لري.
"خبریالان او د رسنیو کارمندان سختو اقتصادي ستونزو سره مخامخ دي."
"د خبریالانو د ملاتړ سازمانونه همدا اوس کولای شي چې اصولاً دخبریالانو د حقوق څخه دفاع وکړي او خبریالان هم باید د ژورنالیزم له معیارونو او اصولو سره سم عمل وکړي."
" موږ د جمهوریت په دورې کې ۵۷۰ رسنۍ درلودې او دلیل د سقوط د رسنیو هم معلوم ده، کله چې ډونران ولاړل یو تعداد رسنیو هم سقوط وکړ. خو ورو ورو بیرته نوې رسنۍ او پخوانۍ رسنۍ فعاله شوې. اوسمهال څه کم ۴۰۰ - څلور سوه رسنۍ فعال دي."
LISTEN TO
د افغانستان د ژورنالیستانو د اتحادیې مشر، حفیظ الله بارکزی
03:12
اس بي اس پښتو له طالبانو سره د خبریالانو دوضعیت په اړه د نظر لپاره اړیکه نیولې، مګر طالبانو تر دې دمه خپل نظر ندی شریک کړی.
میرویس حیدري او مجیب الرحمن اورنګ له غربي هېوادونو په ځانګړې توګه له آسټرالیا غواړي ترڅو خبریالانو ته د ویزو په ورکولو کې لومړیتوب ورکړي.
د آسټرالیا د کورنیو چارو وزارت اس بي اس پښتو او دري ته ویلي چې اوسمهال د افغانانو د بشردوستانه ویزو غوښتنلیکونو ته کتنه کوي، مګر د غوښتنلیکونو د زیات شمېر له امله به د ټولو غوښتنلیکونو ارزونه وخت ونیسي.
دغه وزارت خبریالانو ته د ویزو ورکولو او هغوي ته د لومړیتوب په اړه څه نه دي ویلي.
Credit: Department of Home Affairs
د آسټرالیا د حکومت لخوا تصدیق شوي پخواني محلي کارمندان (LEE) او د دوی د کورنۍ نږدې غړي (ښځه او له ۱۸ کلونونو کم عمر لرونکي ماشومان).
د کډوالۍ او بشردوستانه ویزو لرونکو افغانانو د کورنۍ نږدې غړي ( ښځه او له ۱۸ کلونونو کم عمر لرونکي ماشومان).
هغه کسان چې د ملګرو ملتونو د عالي کمیشنرۍ (UNHCR) لخوا آسټرالیا ته د بیا مېشتېدنې لپاره معرفي شوي اوسي.
د پیژندل شويو لږکیو ډلو غړي ( لکه ښځې او نجونې، توکمیز اقلیتونه او +LGBTQI) چې د UNHCR یا په آسټرالیا کې د کورنۍ نږدې غړي لخوا وړاندیز شوي اوسي.
دا راپور د اس بي اس دری په همکارۍ چمتو شوی.
