Hơn ba năm sau khi đại dịch COVID-19 bùng phát, những nỗ lực phát triển vắc-xin hiệu quả hơn vẫn tiếp tục khi các biến thể mới xuất hiện.
, đang trở thành một trong những biến thể phổ biến nhất ở Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.
Theo Viện Kirby thuộc Đại học New South Wales, khoảng 68 ca nhiễm biến thể này đã được ghi nhận tại Úc.
Trong khi đó, các thử nghiệm lâm sàng đối với hàng trăm loại vắc-xin tiềm năng đang được tiến hành trên toàn cầu.
Theo số liệu mới nhất của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tính đến ngày 30/3/2023, có 199 loại vắc-xin tiềm năng đang trong giai đoạn phát triển tiền lâm sàng.
183 loại vắc-xin đang trong các thử nghiệm lâm sàng trên người, 50 loại vắc-xin trong giai đoạn III (trên quần thể lớn hơn và ở các khu vực và quốc gia khác nhau), và 11 loại vắc-xin trong giai đoạn IV, được tiến hành sau khi chúng được cấp phép và cung cấp cho công chúng.
Hundreds of clinical trials for COVID vaccine candidates are underway, according to the World Health Organization. Source: SBS
“Vẫn còn rất nhiều nguồn lực được đầu tư vào việc phát triển vắc-xin,” ông Nicholas Wood thuộc Trung tâm Nghiên cứu và Giám sát Chủng ngừa Quốc gia (NCIRS) cho biết.
Các loại vắc-xin hiện tại có thể bảo vệ chống lại biến thể Eris không?
Các biến thể SARS-CoV-2 mới đặt ra những thách thức về khả năng bảo vệ của vắc-xin.
“Ý tưởng là nếu vi-rút tự biến đổi, liệu vắc-xin mà chúng ta đang sử dụng chống lại biến thể trước đó có còn hiệu quả hay không?” ông Wood nói.
Ông đưa ra ví dụ về vắc-xin cúm được cập nhật để đối phó với biến thể vi-rút lưu hành hàng năm.
“Hai công ty hàng đầu – Pfizer và Moderna – với công nghệ mRNA đã có thể thay đổi mã mRNA để chế tạo các loại vắc-xin nhắm vào các biến thể cụ thể,” ông nói.
“Những gì họ làm với những loại vắc-xin đó là kết hợp một cách hiệu quả một chút vi-rút ban đầu và các chủng biến thể – vì vậy nó được gọi là vắc-xin lưỡng trị (bivalent).”
Giáo sư Adrian Esterman, Trưởng khoa Thống kê Sinh học và Dịch tễ học thuộc Đại học Nam Úc, cho biết tên chính thức của Eris là XBB.1.9.2.5.1, có nghĩa là “sự kết hợp lại của các biến thể phụ trước đó”.
Ông cho biết các vắc-xin mRNA lưỡng trị hiện tại, vốn chứa chủng ban đầu và bảo vệ chống lại B.A.4/5, vẫn sẽ bảo vệ chống lại các biến thể phụ XBB mới, bao gồm Eris.
Nhưng ông hy vọng sẽ có một loại vắc-xin đơn trị (monovalent) được cập nhật mang lại khả năng bảo vệ tốt hơn.
Triển vọng cho một loại vắc-xin COVID đơn trị được cập nhật
Trong những tháng gần đây, Pfizer-BioNTech và Moderna đã gửi đơn đăng ký vắc-xin đơn trị được điều chỉnh theo XBB.1.5 cho các cơ quan quản lý ở nước ngoài, bao gồm Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) và Cơ quan Dược phẩm Châu Âu (EMA).
Điều này tuân theo khuyến nghị của WHO về việc cập nhật thành phần kháng nguyên vắc-xin COVID-19 để tăng cường phản ứng miễn dịch đối với các biến thể đang lưu hành.
Một phát ngôn nhân của Cục Quản lý Dược phẩm (TGA) cho biết cơ quan này chưa nhận được đơn đăng ký từ bất kỳ công ty dược phẩm nào liên quan đến vắc-xin XBB.
“Mặc dù chúng tôi không thể bắt buộc công ty gửi đơn đăng ký, nhưng TGA hoan nghênh các đơn đăng ký vắc-xin COVID-19 nhắm vào các biến thể XBB,” phát ngôn nhân cho biết.
“TGA thường xuyên liên lạc với các công ty vắc-xin để xác định kế hoạch của họ cho các đơn đăng ký trong tương lai.”
TGA cũng đã biết về các đơn xin cấp phép ở nước ngoài và hợp tác chặt chẽ với các đối tác quốc tế của mình.
Tuy nhiên, TGA sẽ “xem xét độc lập dữ liệu do công ty cung cấp và đưa ra quyết định của riêng mình dựa trên tình hình của Úc”.
Government figures from August show the percentage of people from different age groups who have had a COVID booster in the last six months. Source: SBS
Những loại vắc-xin COVID-19 nào khác đang được phát triển?
Giáo sư Esterman cho biết các công ty trên khắp thế giới đang phát triển một số lượng lớn các loại vắc-xin.
Điều này diễn ra vào thời điểm mà tỷ lệ chủng ngừa đang giảm dần.
Theo số liệu mới nhất của chính phủ tính đến ngày 4/8, 2.131.462 người Úc trên 65 tuổi đã tiêm liều tăng cường trong sáu tháng qua, chiếm khoảng 47,7% tổng số nhóm tuổi.
Trong số những người Úc trẻ tuổi, chỉ có 6,5% những người ở độ tuổi 30-49 và 4,2% ở độ tuổi 18-29 đã tiêm liều tăng cường trong khoảng thời gian đó.
Vắc-xin không kim tiêm
Đối với một số người, việc bị kim tiêm đâm vào tay không phải là một trải nghiệm dễ chịu.
Giáo sư Esterman một số loại vắc-xin không cần kim tiêm đang được nghiên cứu, bao gồm thuốc xịt mũi hoặc thuốc hít, và chúng có khả năng “thay đổi cuộc chơi”.
“Chúng giúp đặt vắc-xin ngay tại nơi vi-rút xâm nhập vào cơ thể, đó là niêm mạc trong hệ thống mũi và cổ họng,” ông nói.
“Vì vậy, chúng có khả năng ngăn chặn vi-rút trên đường đi của nó và không cho nó sao chép ngay từ đầu.”
Các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Sydney đang thử nghiệm một “miếng dán” vắc-xin cho những nhóm có nguy cơ cao. Miếng dán hoặc thiết bị được phủ một công thức vắc-xin với mục tiêu đưa nó đến các lớp tế bào ngay dưới da, nơi chứa nhiều tế bào miễn dịch.
Tính đến tháng Mười một năm ngoái, công nghệ này vẫn đang được phát triển và chưa được phê duyệt.
Other types of COVID-19 vaccines could be on the horizon. Source: AAP / Peter Byrne/PA/Alamy
Vắc-xin sống giảm độc lực
Một cách tiếp cận khác là sử dụng vắc-xin sống giảm độc lực, tức vi-rút đã được làm yếu đi để bảo đảm nó không còn gây bệnh hoặc gây chết người.
“Các loại vắc-xin hiện tại được tạo ra dựa trên các thành phần nhỏ của vi-rút, nhưng không có bất kỳ loại vắc-xin nào chứa vi-rút đầy đủ,” ông Esterman nói.
“Những loại vắc-xin sống giảm độc lực này sẽ có hiệu quả hơn vì chúng khiến cơ thể tiếp xúc với một tỷ lệ vi-rút cao hơn nhiều.”
Loại vắc-xin này không dành cho những người có hệ miễn dịch yếu.
Vắc-xin phổ rộng
Ông Esterman cho biết một số nhóm nghiên cứu trên thế giới đang phát triển một thứ gọi là vắc-xin pan-coronavirus, hay vắc-xin phổ rộng.
“Những thứ này thực sự có thể bảo vệ chống lại bất kỳ biến thể nào của coronavirus, không chỉ SARS-CoV-2 mà cả các loại coronavirus khác,” ông nói.
“Đó là điều thú vị nhất đang xảy ra. Hiện tại không có thử nghiệm lâm sàng nào, nhưng chúng đang được phát triển.
“Tôi nghĩ đó là hướng đi trong tương lai và sẽ bảo vệ chúng ta khỏi những đại dịch trong tương lai.”
Liệu vắc-xin có thể bảo vệ chúng ta khỏi việc nhiễm COVID hay không?
Ông Wood cho biết một số loại vắc-xin thế hệ tiếp theo đang được nghiên cứu để tăng cường phản ứng miễn dịch.
“Các loại vắc-xin đang được sử dụng hiện nay rất hiệu quả trong việc bảo vệ chúng ta khỏi bệnh nghiêm trọng – có nghĩa là ít trường hợp nhập viện hơn và ít ca tử vong hơn – nhưng lại không lý tưởng trong việc ngăn chặn nhiễm trùng,” ông nói.
Giáo sư Esterman cũng có quan điểm tương tự.
“Khi vi-rút SARS-CoV-2 bắt đầu lưu hành… chúng ta không biết liệu sẽ có vắc-xin chống lại nó hay không,” ông nói.
“Sau đó, tất nhiên, chúng ta đã xoay sở để có được những loại vắc-xin mRNA này và chúng rất hiệu quả đối với chủng gốc.
“Nhưng vì vi-rút hiện đã biến đổi rất nhiều nên khả năng bảo vệ của vắc-xin cũng bị hạn chế.
“Một trong những việc quan trọng mà chúng ta phải làm bây giờ là thử nghiệm và sản xuất vắc-xin có thể ngăn chặn sự lây nhiễm – hoặc ít nhất là giảm thiểu nó ngay lập tức.”
Một phát ngôn nhân của Bộ Y tế cho biết chính phủ Úc đã ký kết 5 thỏa thuận riêng biệt về việc cung cấp vắc-xin COVID-19 và đã mua đủ số lượng để bổ sung cho nhu cầu tiêm liều tăng cường trong hiện tại và tương lai.
“Danh mục vắc-xin đa dạng này mang đến cho người Úc sự lựa chọn linh hoạt và cho phép chính phủ giải quyết các biến thể đáng lo ngại trong tương lai,” phát ngôn nhân cho biết.
“Bộ Y tế hợp tác chặt chẽ với các nhà sản xuất để bảo đảm khả năng tiếp cận với các loại vắc-xin mới nhất. Chỉ những loại vắc-xin do Cục Quản lý Dược phẩm phê duyệt mới được lưu hành tại Úc.”
