Öne çıkanlar
- El Niño’dan La Niña nedir? Nötr dönem ne anlama geliyor.
- Avustralya’nın dört yanında meydana gelen devasa atmosferik olaylar ülkenin iklimini doğrudan etkiliyor.
- Hint Okyanusu Dipolü ve Güney Annular Mode olaylarını takip etmek kritik önemde.
El Niño ve La Niña küresel iklim sisteminin doğal parçaları. La Niña’nın Avustralya’ya yansıması genelde ortalamadan daha yoğun yağışlar şeklinde oluyor. Yağışlar özellikle ülkenin kuzeyini ve doğunun iç bölgelerini etkiliyor. Bazen sellere neden oluyor.
El Niño ise ülkenin kuzeyi ve doğusunda azalan yağışlar olarak yansıyor.
El Niño ve La Niña iklim sistemleri
Güney Queensland Üniversitesi’ndeki Uygulamalı İklim Bilimler Merkezi’nin Başkanı Profesör Scott Power El Niño-Güney Dalgalanma (ENSO) sisteminin dünyanın doğal meteorolojik sisteminin bir parçası olduğunu söylüyor.
Profesör Power aynı zamanda Monash Üniversitesi Dünya, Atmosfer ve Çevre Okulu’nda profesör olarak çalışıyor.
Pacific Ocean – even in neutral state the Western Pacific is warm. Source: Reproduced with the permission of the Bureau of Meteorology.
During an El Niño event, trade winds weaken, allowing the area of warmer than normal water to move into the central and eastern tropical Pacific Ocean. Source: Reproduced with the permission of the Bureau of Meteorology.
During a La Niña event, the Walker Circulation intensifies with greater convection over the western Pacific and stronger trade winds. Source: Reproduced with the permission of the Bureau of Meteorology
En meşhur bölüm El Niño. İkincisi şu anda içinden geçtiğimiz La Niña. Bir de pek bir şeyin olmadığı nötr dönem var
El Niño ve La Niña Büyük Okyanus ve üzerindeki atmosferin çeşitli nedenlerden dolayı normal nötr halinden çıkması anlamına geliyor.
El Niño döneminde Büyük Okyanus’un orta ve doğu bölgelerinde suyun ısındığını, ve Avustralya’nın kuzeyinde ve Güneydoğu Asya’daki suların da soğuduğunu söylüyor. Bu değişikliklerin de üstteki atmosfer üzerinde inanılmaz etkisi olduğunu belirtiyor. Rüzgarların zayıfladığını ve yağış ve ısı aktarımının da Güneydoğu Asya ve Avustralya’nın kuzeyinden daha doğuya kaydığını, bu bölgeler kuraklaşırken doğudaki bölgelerde de yağışların arttığını söylüyor.
La Niña ise El Niño’nun tam tersi.
Şu anda içinde bulunduğumuz La Niña ise Güneydoğu Asya ve Avustralya’nın kuzeyindeki suların ısınması ve büyük miktarda yağış çekmesi anlamına geliyor. Okyanus sularının ısınmasıyla beraber deniz seviyesinin yükseldiğini belirtiyor.
“La Niña döneminde daha fazla yağmur, daha yüksek su seviyesi ve daha ılımlı hava sıcaklıkları görülüyor” diye konuşuyor.
Nötr bu iki dönemin ortasında görülüyor ve Ekvator Pasifik Deniz Yüzeyi Sıcaklığı (SST) genelde ortalamaya yakın oluyor.
Bir de okyanus sıcaklıklarının El Niño veya La Niña gibi değiştiği ancak atmosferin buna tepki vermediği dönemler var.
Hava olayları düzenli olmuyor
Normalde iklim olaylarında okyanus ve atmosfer bir etkileşim içinde.
Herhangi bir nedenden dolayı Büyük Okyanus’un batısında küçük oranda bir ısınmanın güçlü rüzgarlara yol açtığını bu rüzgarların da sıcak suyu batıya doğru ittiğini söylüyor. Küçük değişimlerin çığ gibi birikip büyüdüğünü, Pasifik Okyanusu’nun tropik böylelerinde küçük etkileşimlerin bir anda La Nina ve El Nino’ya neden olduğunu söylüyor.
Ancak bu etkileşimler düzenli değil.
Profesör Power bir yıl El Nino yaşadıktan sonra La Nina’ya veya nötre geçilebileceğini, düzensiz bir şekilde bir dönemden diğerine geçildiğini söylüyor. Her dönemin ortalama 12 ay sürdüğünü, ancak bazen daha uzun veya kısa sürebildiğini belirtiyor.
Bu olayların tetikleyici nedeni tropik bölgelerdeki iklim sisteminin dengesiz olması.Tüm yılların yarısının nötr olduğunu ve bu dönemde pek bir şey olmadığını söyleyen Power, çeyreği El Niño ve diğer çeyreği de La Niña. Yani dört yılın ikisinde pek bir şey olmazken birinde El Niño ve birinde de La Niña meydana geliyor.
ENSO belirtileri
Avustralya Meteoroloji Bürosu (BOM) bu iklim olaylarının belirtilerini sürekli takip ediyor.
Takip edilen veriler kısa dönemli ancak yoğun olan tropik yağışlar, yüzeyde ve derindeki su sıcaklığı, okyanusun ısı içeriği, Güney Dalgalanma Endeksi, atmosferik hava basıncı ve alize adı verilen rüzgarlar ve okyanus akıntıları.
Avustralya Meteoroloji Bürosu’ndan uzman iklim bilimci Lynette Bettio, endeksin Tahiti ile Darwin arasında yüzeydeki hava basıncı farkını takip ettiğini söylüyor.
Güney Dalgalanma Endeksi’nin El Nino ve La Nina hava olaylarının atmosferik parçası olduğunu söylüyor. ENSO’nun El Nino Güney Dalgalanma anlamına geldiğini ve deniz yüzeyindeki sıcaklığın ve atmosferin etkileşiminin son derece önemli olduğunu söylüyor.
Source: Getty Images/Andrew Merry
Avustralya’daki kuraklıkların çoğu El Niño ile ilişkilendirilse de her El Niño döneminde kuraklık olacak diye bir şart yok.
Hint ve Güney okyanuslarından gelenler
2019’da Avustralya’nın birçok bölgesini etkileyen ve milyonlarca hektar ormanlık alanı kül eden yangınlarda Hint Okyanusu Dipol Indian Ocean Dipole (IOD) adlı bir iklim olayı devredeydi. Bu iklim olayı Avustralya dahil Hint Okyanusu ve çevresindeki yağışları etkiliyor. Bu iklim olayının da üç dönemi var: Pozitif, negatif ve nötr. Her dönem ortalama beş yıl sürüyor.
CSIRO’da uzman olarak görev yapan İlkim Değişimi Araştırma Merkezi’nden Agus Santoso Negatif Hint Okyanusu Dipolü’nin yağışların artmasına yol açtığını söylüyor.
Hint Okyanusu Dipolü’nün ENSO’ya benzer bir iklim olayı olduğunu ancak Hint Okyanusu’nda meydana geldiğini söylüyor. Pozitif dönemde Hint Okyanusu’nun doğu bölgelerinde, yani Avustralya’nın batı kıyıları ve Endonezya’da, deniz yüzeyi sıcaklığının normalden daha soğuk olduğunu, bunun da güneydoğu Avustralya’da normalden daha kurak havalara neden olduğunu söylüyor.
Bir başka iklim olayı da Güney Annular Mode veya Antarktik Dalgalanması (Antarctic Oscillation) adı verilen olay. Bu da özellikle Avustralya’nın güneyindeki yağışları etkiliyor.
Güney Annular Mode’un Güney Okyanusu’ndaki rüzgarların etkilediği bölgeleri, örneğin Tazmanya’Nın güneyindeki fırtınaları, belirlediğini söylüyor. Güney Annular Mode’un pozitif döneminde alize rüzgarlarının güneye doğru yöneldiğini ve bu dönemde de Avustralya’nın güneyi daha kuru olurken kıtanın doğusuna daha fazla rüzgar ve dolayısıyla daha fazla nem ve yağış geliyor.
Bir de buna La Nina’yı eklerseniz yağışlar çok daha yoğun oluyor.
İklim değişikliğini unutmayın
Profesör Power tüm bunların üstüne bir de iklim değişikliğinin eklenmesi gerektiğini söylüyor.
El Nino Gney Dalgalanma gibi doğal değişimlerin dışında insan eliyle meydana gelen iklim değişikliğinin de arka planda devrede olduğunu unutmamak gerektiğini söyleyen uzman, uzun dönemli ısınma, küresel çapta deniz seviyesinin yükselmesini de düşünmemiz gerektiğini söylüyor. Hava olaylarının anlamaya çalışırken doğal etkenler dışında doğal olmayan etkenleri de dikkate almamız gerektiğinin altını çiziyor.
