2023 Çin Yeni Yılı: Bu yıl hem Tavşan hem de Kedi yılı!

Çin Yeni Yılı kutlamalarının kökeni 4 bin yıl öncesine kadar uzanıyor. Avustralya da dahil olmak üzere farklı ülkelerden yaşayan dünya nüfusunun dörtte biri, bu şöleni kendi geleneklerine göre yaşıyor.

Koreans in hanbok celebrating Lunar New Year. Credit: Flickr/ Korea.net / Korean Culture and Information Service (Jeon Han) (CC BY-SA 2.0)

Key Points

• Çin Yeni Yılı ya da Ay Yeni Yılı denen bu festival dönemi 21 Ocak gecesi başlar.
• Festival döneminin ana rengi kırmızı olmakla beraber, kutlayan herkes bu rengin iyi şans ve koruma özelliğine inanmaz.
• Vietnam toplumunda, Tavşan yılı yerine Kedi yılı kutlanır…

İngilizce’e Lunar New Year olarak bilinen Çin Yeni Yılı, ay takvimine göre kutlanır. Çin Yeni Yılı ya da diğer adıyla Ay Yeni Yılı, eski yıla veda edip, yenisini karşılama zamanıdır. Sokaklardaki süslemeler, fener alayları, maytaplarla; evlerde ailelerin bir araya gelmesiyle tam bir festival havası yaşanır. Hatta yeni yıl kutlamaları sırasında aileler uzaktaki akrabalarıyla buluşma şansına kavuşsun diye Çin’de ülke genelinde 15 gün iş yerleri tatil edilir. Bu dönem Kuzey Yarımküre'e baharın gelişini kutlama zamanıdır. Bu nedenle “Bahar Şenliği” olarak da bilinir.

Ve 21 Ocak’ta başlayan Çin Yeni Yılı dünya üzerindeki pek çok farklı kültür tarafından benimsenip kutlansa da, kutlamalar farklı geleneklerin etkisi altında gerçekleştirilir.

---

Bu konuda daha fazla içeriğe ulaşmak için Lunar New Year webpage sayfasını ziyaret edebilir ve içerikleri kendi dilinizde veya English linkinden İngilizce olarak okuyabilirsiniz.

Kötü ruhları maytapla korkutmak

Çinliler festivali kırmızı süslemeler ve fai chun (揮春) adı verilen kırmızı kağıda yazılmış tebrik cümleleriyle kutlar. Ayrıca kötü ruhları, özellikle canavar Nian'ı kovmayı sembolize etmek için havai fişek ve maytap patlatırlar; ejderha ve aslan dansları yapar, gong ve davul çalarlar.

Çin mitolojisi, Nian'ın yeni yılın başında insanları ve hayvanları yiyerek kendine ziyafet çekmek için saklandığı yerden çıkacağını söyler. Nian'ın yüksek seslere ve ateşe duyarlı olduğu ve kırmızı renkten korktuğu söylenir.

Çin'de, ülkenin farklı bölgelerinden insanlar Çin Yeni Yılı’nı farklı geleneksel yiyeceklerle kutlar. Kuzey Çin'de aileler yeni yılı kutlamak için bir araya gelip Çin mantısı dumpling yerken, Güney'de halk bu özel günleri pirinç kekleri, yağda kızartılmış köfteler ve atıştırmalıklar ile şekerlenmiş nilüfer tohumları gibi tatlılarla kutlar.

Chinese rice cakes and snacks to celebrate Lunar New Year. Credit: Wikimedia/ evelynquek (CC BY 2.0)

Çinli aileler yılbaşı gecesi bir araya gelir ve geçen yıl aldıkları nimetler için şükrederek keyifli bir buluşma sofrasının tadını çıkarır. Güney Çin'de yeni yıl kutlama sofrasında tavuk, balık ve et bulunur. Kuzey bölgelerinde ise, yeni yıl sofralarının gözdesi Çin mantısı dumpling ve güveçtir.

Yeniden buluşmayı simgeleyen güveç, zencefilli ördek yahnisi ve şarapla pişirilmiş tavuk çorbası, Tayvan'daki ailelerin geleneksel yemekleridir. Diğer yeni yıl gelenekleri arasında çok sayıda dini ritüel ve kültürel görgü kuralları yer alır.

Çin Yeni Yılı kutlamaları sırasında Çinliler, Nian mitolojisine atıfta bulunarak kırmızı veya diğer parlak renkli giysiler giyerler. Hatta bazıları yeni yılı yeni bir başlangıçla karşılamayı simgelemek için, tepeden tırnağa yeni kıyafetler giymeyi tercih eder.

Daha eski nesiller, torunlarına kırmızı paketler veya şanslı para (lai see; 利是) adı verilen kırmızı zarflara konmuş maddi değeri olan hediyeler sunar. Buna karşılık gençlerin de yaşlılarına mutluluk, sağlık ve şans dilemelerini gerekir.

Older generations offering descendants red packets during Lunar New Year. Source: Supplied / Supplied - Tet Lunar New Years Festival VIC.

Kutlamalarda her şey kırmızı değil

Koreliler de Çin Yeni Yılı kutlamaları, yedinci yüzyılda yazılmış Çin tarihini anlatan "Sui Kitabı" ve "Tang Eski Kitabı"na kadar izlenebilir. Yerel Kore tarihi objelerine bakacak olursak, Ay Yeni Yılı kutlaması ilk olarak, festivalin yıl içindeki dokuz büyük geleneksel Kore kutlamasından biri olarak kabul edildiği 13. yüzyılda yazılan, "Üç Krallığın Hatıra Eşyası"nda kaydedilmiştir.

Çin Yeni Yılı’nı kutlayan diğer birçok etnik topluluğun aksine, kırmızı rengin Kore kültüründe bir önemi yoktur ve kötü ruhları savuşturabileceğine veya iyi şans getirebileceğine inanılmaz. Bu nedenle, Kore'de Çin Yeni Yılı'nı kutlayanlar rengârenk kıyafetler giymeyi tercih ederler.

Traditional Korean Hanbok. Source: Pixabay

Çin Yeni Yılı'nın Seollal (설날) olarak adlandırılan ilk gününde, insanların kötü şanstan kaçınmak için hem söylediklerine hem de davranışlarına dikkat etmeleri; ayrıca geleneksel Kore Hanbok'u (한복) giymeleri beklenir. Çok resmi ve sıkı bir şekilde uygulanan geleneksel bir tören olarak, atalarına saygı göstermek üzere tapınaklar veya evdeki sunaklar ziyaret edilir.

Kurban ve tapınma ritüellerine ek olarak, Koreliler Sebae (세배) adı verilen geleneksel bir hürmet gösterisi yapar. Genç nesil, ailenin en büyüğünden başlayarak kıdem sırasına göre aile büyüklerinin önünde eğilerek hürmetlerini sunar; onlara şans, bereket ve başarılı bir yıl diler.

Karşılığında çocuklara zarf içinde para hediye edilir. Koreliler kırmızı rengi şanslı bulmadıkları için zarflar her renkte olabilir.

Koreans offering sacrifice to ancestors and paying respects to each other during Lunar New Year. Credit: Wikimedia/ Korea.net / Korean Culture and Information Service (Jeon Han) (CC BY 2.0)

Tteokguk (떡국) veya dilimlenmiş pirinç keki çorbası, Çin Yeni Yılı kutlamaları sırasında yenen geleneksel bir Kore yemeğidir ve şu anda Korelileri temsil eden en bilindik yemek olarak kabul edilir.

Bu çorba, ince dilimlenmiş pirinç keki ile et suyundan oluşur. Beyaz, yuvarlak pirinç keki dilimleri, sağlık ve refah anlamına gelir.

Tteokguk (떡국), or sliced rice cake soup, is a traditional, Korean dish eaten during Lunar New Year celebrations. Credit: Flickr/ Korea.net / Korean Culture and Information Service (Jeon Han) (CC BY-NC-SA 2.0)

Koreliler Çin Yeni Yılı döneminde, dilimlenmiş pirinç keki çorbasının yanı sıra iki geleneksel tatlının da tadını çıkarır. Bunlardan biri bal, pirinç şarabı, susam yağı, zencefil suyu ile yapılan ve buğday bazlı bir şekerleme olan yakgwa (약과) diğeri ise yine pirinç unundan yapılan geleneksel bir şekerleme olan gangjeongdur (강정).

Diğer kültürlerde olduğu gibi Koreliler de yeni yıl gününde aileleriyle bir araya gelirler. Geleneksel yemekler arasında, ogok-bap (오곡밥) veya "beş taneli pirinç" ile Kore pirinç kekleri anlamına gelen tteok (떡) ve Kore köftesi anlamına gelen mandu (만두) yer alır.

2023 Tavşan Yılı mı, Kedi Yılı mı?

Vietnam kültüründeki on iki burca göre 2023, Tavşan'dan ziyade Kedi Yılı'dır. Ay Yeni Yılının ilk gününe Tết Nguyên Đán denir.

Eski bir efsaneye göre tüm hayvanlar, zodyaktaki sıralarını belirlemek için nehir boyunca bir yarışmaya davet edilirler. Ama, sinsi fare kediyi kandırır ve kedi bitiş çizgisine gelemez!

Ancak Vietnam efsanesinde hikâye biraz farklı ilerliyor. Kedi kandırılırken yine de nehrin karşısına geçmeyi başarıyor ve tavşanın yerini alarak zodyaktaki 12 hayvandan biri oluyor.

Bununla birlikte, Vietnam’da Tavşan yerine Kedi yılının kutlanmasının ardındaki neden aslında hiç açığa çıkmamıştır. Bir teoriye göre, Çin zodyak işaretleri Vietnam'da tanıtıldığında, "tavşan" kelimesinin Vietnamca telaffuzunun "kedi" kelimesininkine benzemesidir. Bu durumun yarattığı kafa karışıklığı nedeniyle Vietnam zodyakındaki 12 hayvandan biri tavşan yerine kedidir.

Başka bir teoriye göre, fareler Vietnamlı çiftçiler için sorun haline gelecek kadar çoğaldığında, devreye kediler girer ve çiftçileri bu dertten kurtarır. Vietnamlı çiftçiler için kedi bereketli bir hasat anlamına gelir. Bu nedenle burçlar arasına tavşan yerine kediyi yerleştirmişlerdir.

Çinliler ve Koreliler gibi Vietnamlılar da Ay Yeni Yılı kutlamaları sırasında, atalarının ruhuna gitmesi için sunaklarına, "beş meyve tepsisi" (Mâm ngũ quả) ile hediyeler sunarlar. Sunak tepsisi içinde genellikle refahı ve sonsuz serveti temsil eden Hint ayvası, incir, hindistancevizi, banyan meyvesi ve mango bulunur.

Mâm ngũ quả, the "five-fruit tray". Credit: Wikimedia/ Tran Trong Nhan (Public Domain)

Vietnamlılar, yılbaşı gecesi atalarının ruhunu şad etmek için meyveler sunduktan sonra, evlerine dönerken, cennet ve yeryüzü tanrılarının bahşettiği kutsamaların alınmasını temsil eden yeşil yapraklı dallar seçerler. Eve geldiklerinde o dallar kuruyana kadar, evdeki sunağın önüne asılır. Bu ritüel, Hái lộc olarak bilinir.

Yeni yıl gecesi için Vietnamlı aileler de bir araya gelerek, aynı sofrada buluşur.

Yeni Yılın ilk gününde, tüm aileler atalarına hediyeler sunmanın yanı sıra Dünya tanrısına, Mutfak Tanrısına ve Tüm Sanatların Patriğine de hediyeler sunar. Burada sunulan hediyeler ise genellikle pirinç mantısı, kızarmış balık, etli mantı, kavrulmuş et, taze soğan turşusu, sığır eti ve diğer yiyeceklerdir.

Sunaklarda atalara verilen sunuların ardından genç nesil, yaşlılarını selamlar. Büyükler de, gençlere kırmızı zarflar içinde "şanslı para" verirler.

Ay Yeni Yılı için geleneksel Vietnam yemeği, genellikle maş fasulyesi ve domuz eti ile doldurulmuş, muz yapraklarına sarılmış kare şeklinde bir pirinç keki olan, bánh chưng'dur.

Bánh chưng, a traditional rice cake in the Vietnamese culture. Credit: Wikimedia/ Viethavvh (CC BY-SA 3.0)

Çin Yeni Yılının, ilk ayının 15’inci gününde, hem Vietnamlılar hem de Çinliler Fener Festivali’ni kutlayarak, dolunayın keyfini çıkarır; fenerlerin üzerine yazılan bilmeceleri çözmeye çalışırlar.

Celebrate Lunar New Year with SBS.