Öne çıkanlar
- Joe Biden 1981’de Ronald Reagan’dan sonra 1915’teki katliamları soykırım olarak niteleyen ilk ABD başkanı oldu.
- Seçildiğinden sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı ilk defa 23 Nisan Cuma günü arayan Biden açıklaması hakkında bilgilendirdiği söyleniyor.
- Türkiye’den sözlü ve yazılı tepkiler sert olsa da ABD’ye yönelik henüz bir yaptırım kararı alınmadı.
ABD Başkanı Joe Biden dün yaptığı açıklamada 1915’te Osmanlı İmparatorluğu topraklarındaki Ermeni toplumuna yönelik katliamları soykırım olarak niteledi. 1981’de Başkan Ronald Reagan’dan beri bu terimi kullanan ilk ABD başkanı oldu.
"Her yıl 24 Nisan'da Osmanlı döneminde yapılan Ermeni Soykırımı'nda ölenleri hatırlıyor ve böyle korkunç bir şeyin bir daha meydana gelmesini önlemek için bağlılığımızı yineliyoruz. 1.5 milyon Ermeni sınır dışı edildi, katledildi ve yok edilme hedefi doğrultusunda ölümüne yürüdü" dedi ve tarihte olanların altını çizerken kimseyi suçlamadığı ancak tekrarını önlemeye ant içtiklerini söyledi.
On yıllardır Ermenistan ve diasporasına direnen ABD başkanları, 1915’te olanları çeşitli kelimelerle anmış ancak Türkiye’yi öfkelendirmemek için soykırım kelimesini kullanmamıştı. Kullanılan terimler arasında Ermenice “Büyük Suç” anlamına gelen “Meds Yeghern” de vardı. Ermeni toplumu 1915’teki katliamların soykırım olduğunu belirtirken Türkiye Birinci Dünya Savaşı ortamında Anadolu’da karşılıklı çatışmalarda her toplumdan yüzbinlerce kişinin öldüğünü ancak Ermeni toplumuna yönelik planlı bir soykırım olmadığını savunuyor.
1915 olaylarını soykırım olarak tanıyan ilk ülke 1965’te Uruguay olmuştu. Şimdiye kadar Fransa, Almanya, Kanada ve Rusya dahil 30 kadar ülke ölümleri soykırım olarak tanıdı.
Avustralya’da NSW ve Güney Avustralya eyaletleri olanları soykırım olarak nitelese de federal hükümet henüz bu yönde bir adım atmadı. Hafta sonunda Sydney ve Melbourne’da protesto düzenleyen gruplar Başbakan Scott Morrison’dan soykırımı tanıması çağrısında bulundu.
ABD Kongresi 2019’da 1915 olaylarını soykırım olarak tanısa da o dönemde Trump yönetimi başkanın soykırım kelimesini kullanmayacağını açıklamıştı.
24 Nisan 1915’te İstanbul’daki Ermeni toplumu ileri gelenlerden yüzlercesinin tutuklanması katliamların başlangıcı olarak görülüyor. Her yıl 24 Nisan’da soykırımı anan Ermeniler dünya çapında yönetimlere ölümleri soykırım olarak tanımaları yönünde baskıda bulunuyor.
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Biden'ın açıklamasından sonra yayınladığı yazılı mesajda, "Dünyanın her yerindeki Ermeniler soykırımın tanınmasını mutlulukla karşıladı ve karardan memnun oldu. 2020'de Dağlık Karabağ'da olanlardan sonra soykırımın tanınmasının Ermenistan için bir güvenlik meselesi haline geldiğini" yazdı.
Türkiye’den sert tepki
Türkiye’de hükümet ve muhalefet partilerinin çoğundan Biden’a sert tepki geldi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Twitter’dan yaptığı açıklamada, Biden’ın sözlerinin tarihte olanları değiştiremeyeceğini ve kimseden Türkiye’nin tarihi konusunda ders almayacağını söyledi.
Dışişleri Bakanlığı ise yazılı açıklama yayınladı. “ABD Başkanı'nın radikal Ermeni çevreleri ile Türkiye karşıtı grupların baskısı altında 24 Nisan tarihinde yaptığı 1915 olaylarına dair açıklamayı kabul etmiyor ve en şiddetli şekilde telin ediyoruz. Söz konusu açıklamanın konuya dair bilimsel ve hukuki bir temele, bulguya dayanmadığı ortadadır. 1915 olaylarına ilişkin olarak, uluslararası hukukta tanımlanmış olan soykırım ifadesinin kullanılabilmesi için gereken şartların hiçbiri mevcut değildir.”
Gelişmeler üzerine ABD Büyükelçisi David Satterfield Dışişleri Bakanlığı'na çağırıldı. Bakanlıktan yapılan açıklamada "Açıklamanın ilişkilerimize onarılması zor bir yara açtığı kayda geçirilmiştir" denildi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ise, Biden’ın açıklaması öncesi İstanbul’daki Ermeni Kilisesi Patriği Sahak Maşalyan'a mesaj gönderdi. “Türkler ile Ermenilerin yüzyıllarca süren ve insanlığa örnek olan birlikte yaşama kültürünün unutulmasına izin veremeyiz. Bu tartışmaların üçüncü taraflarca siyasallaştırılarak ülkemize yönelik müdahale aracı haline getirilmesinin kimseye bir faydası olmamıştır. Bizi bir arada tutan ne çıkardır ne de hesaptır. Aynı ülkeye, aynı değerlere, aynı yüksek ideallere olan samimi bağlılığımızdır."
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Biden’ın açıklamasının “yok hükmünde” olduğunu, “Kötü niyetli ve tek gündemi ülkemize düşmanlık olan çevrelerin iftiralarını yansıtan söz konusu açıklamayı şiddetle reddediyor ve kınıyoruz" diye konuştu.
İktidar partisi ortağı Milliyetçi Hareket Partisi’nin (MHP) Genel Başkanı Devlet Bahçeli, Biden’ın açıklamalarını skandal olarak niteledi, "Dostluk ve stratejik bağlar kurduğu bir ülkeye soykırım gölgesi düşürmeye kalkışan bir zihniyetle muhtemeldir ki hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır" ifadesini kullandı.
Ana muhalefet Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkan Yardımcısı Faik Öztrak ise açıklamanın hükümetin dış politikadaki başarısızlığını gösterdiğini ve Biden’ın “Ülkemizi töhmet altında bırakan açıklamaları esefle karşılıyoruz" diye konuştu.
President Joe Biden has become the first sitting US president to declare the mass killings of Armenians by the Ottoman Empire in World War I as genocide. Source: Getty Images North America
İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener, Erdoğan’ın telefon konuşmasında Biden’a tepki göstermemesini eleştirdi. Açıklamasında “Sözde 'soykırım' lafını ağzına alanları, tarihi yeniden yazmaya çalışanları, buna gereken yanıtını veremeyenler ile mevsimlik ve konjonktürel siyasi çıkarları iki ülke halkı arasındaki dostluk ilişkisine tercih edenleri, bu vesileyle en şiddetli şekilde kınamayı bir vazife addediyorum" cümlelerini kullandı.
Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül de Twitter üzerinden Biden’ın açıklamasını kınadı.
Azerbaycan Dışişleri Bakanlığı Biden’ın açıklamasının tarihi gerçekleri çarptırdığını ve olayların siyasiler tarafından değil tarihçiler tarafından incelenmesi gerektiğini söyledi.
Image
Siyasi partiler arasında 1915 olaylarını soykırım olarak niteleyen tek parti Halkların Demokratik Partisi oldu. Ancak 1915 olaylarının Türkiye’ye yönelik siyasi tutumun sonucu gündeme getirilmesinin hata olduğunu belirtti. HDP Merkez Yürütme Kurulu, 24 Nisan’da yayınladığı açıklamada, “Bu tarihsel, toplumsal ve insani meselenin, devletlerarası siyasette Türkiye ile yaşanan ilişkilerin ve politik konjonktürün bir sonucu olarak gündeme getirilmesi kabul edilemez. Ermeni Soykırımı bu topraklarda yaşandı ve adaleti bu topraklarda sağlanmalıdır.
“Ermeni Soykırımı utancıyla yüzleşin!” başlıklı açıklamada, “Türkiye Ermeni Soykırımı ile 106 yıldır yüzleşmedi. Yüzleşilmeyen suç tekrarlandı, yüzleşilmeyen suç, bugünlere taşındı. Büyük suç cezasız kaldı, ayrımcılık ve nefret suçları sıradanlaştı” dendi.
HDP açıklamasını ölenleri anarak sonlandırdı. “106’ncı yıldönümünde bu toprakların kadim halkı olan Ermenilere karşı gerçekleştirilen soykırımı, yaşanmış olan büyük felaketi ve insanlık trajedisini yüreğimizde hissediyor, katledilenleri saygı ve rahmetle anıyoruz."
Biden’ın önceliği insan hakları
ABD’de Biden yönetiminden yetkililer basına verdikleri demeçlerde başkanın önceliğinin insan hakları olacağını ve kendi ülkesinde bile sistemik ırkçılığa karşı duruş sergileyeceğini söylüyor. Bir yetkili ABD dahil dünyanın her yerinde ülkelerin geçmişlerindeki acı verici olaylarla yüzleştiğini belirtti.
Ermeni toplumu ve tarihçilerin çoğu 1915 ile 1917 arasında Osmanlı topraklarında yaşayan 1.5 milyon kadar Ermeninin öldüğünü tahmin ediyor. Türkiye’de yetkililer Osmanlı’nın yıkılışı sürecinde 300 bin kadar Ermeninin kıtlık ve iç çatışmalar sırasında hayatını kaybettiğini ancak aynı nedenlerden dolayı çok sayıda Türkün de öldüğünü söylüyor. Ermeni ölümlerinin soykırım olarak tanınmasının hata olduğunu belirtiyor.
