Avustralya’da benzin, sıvı yağ, sebze ve meyve ve yurt içi veya dışı uçak biletleri artık zamlı fiyattan satılıyor. 2020 başında patlayan pandeminin başından beri böyle fiyatlar görmedik.
Orman yangınlarından sellere, COVID-19’dan kuraklığa kadar bir dizi felaketten başını kaldırmaya başlayan Avustralya’da şimdi herkes hayat standartlarını etkileyecek fiyatlara çevrildi.
Herkes soruyor: Neden her şey bir anda daha pahalı hale geldi?
En kısa cevap: Enflasyon.
Ancak derinlemesine bakınca, sorun daha derin.
Tüketici Fiyat Endeksine (CPI) bakacak olursak, Avustralya’nın enflasyon oranı 2021 yılında yüzde 3,5 olarak kaydedildi.
AMP Capital'dan baş ekonomist Shane Oliver artan enflasyon oranının COVID-19 yasaklarının kalkmasıyla ilişkili olduğunu söylüyor. “Pandemi döneminde hizmetlere harcayamadığımız parayı ürünlere harcadık ve talebin arttığı bir dönemde arz kısıtlıydı” diyor.
Oliver Rusya’nın Ukrayna’yı istilası sonrası tedarik zincirlerindeki karmaşanın daha farklı bir boyuta çıktığını söylüyor.
Grattan Enstitüsü ekonomi politikaları programından uzman araştırmacı Alex Ballantyne, dış etkenlerin bir araya gelip ekonomide kaçınılmaz zamlara neden olduğunu söylüyor.
Rusya’ya yönelik yaptırımlar yüzünden pandemiden çıkan ülkelerin petrol talebinin arttığı bir dönemde arz geride kaldı” diyor.
“Pandemi, sel, savaş… Arada kıyamet gelmiş gibi geliyor ama tüm bu etkenler ürün arzını etkiliyor” diyor. Ballantyne enflasyonun özellikle her gün tüketilen mal ve hizmetleri etkilemesi yüzünden insanların zamları hemen farkettiğini söylüyor.
Peki, cüzdanı zorlayan ürün ve hizmetler nelerdir?
Gıda ürünleri
2015-16 dönemi için Avustralya İstatistik Bürosu harcama anketinde, hanelerin en büyük harcama kalemi konut harcamalarıydı. İkinci sırada gıda ve alkolsüz içecekler geliyordu.
Fiyatı en fazla artan ürünler sığır ve koyun eti. Bega Cheese’in Genel Müdürü Barry Irvin fiyatların daha da artacağını söylüyor.
Süpermarketlerdeki fiyatlar da yakın dönemde düşecek gibi görünmüyor.
Et fiyatları zam rekoru kırdı. Source: Getty Images/d3sign
Woolworths Group’un Genel Müdürü Brad Banducci raflardaki ürünlerin fiyatlarının önümüzdeki bir yıl içinde yüzde 3 kadar artabileceği yönünde uyarıda bulundu.
Gıda üreticisi SPC de üretim masraflarındaki artışın bazı bazı konserve ürünlere yansıtılacağını açıkladı. Demir cevherinin ve buğdayın değerinin artması doğrudan konserve spagettinin fiyatına yansıyor.
Kahve
Avustralyalılar pek yakında bir bardak kahve için 7 dolar ödemek zorunda kalabilir. Bu uyarıyı Avustralya Kafe Sahipleri ve Baristalar Derneği Başkanı David Parnham yapıyor.
Ülke çapında kafeler artan masrafları karşılamakta zorlanıyor ve yakında müşteriye yansıtmak zorunda kalacaklar.
Gemilerde kullanılan yük konteyneri sıkıntısı nakliye masraflarını artırmış durumda. Sıcaklıkların mevsim normallerin şaşması da dünya çapında yeşil kahve çekirdeği fiyatlarını yükseltti.
Benzin
Benzin fiyatları rekor seviyede. Birçok başkentte litre başına 2 doları geçti. Avustralya Petrol Enstitüsü benzinin ulusal haftalık ortalama fiyatının 14,9 sent artıp 212,5 sente yükseldiğini açıkladı. Bu bir rekor.
Ekonomistler bir varil ham petrolün 135 dolar seviyelerinde olduğu bir dönemde benzin fiyatının daha da artabileceği uyarısını yapıyor. Dünyanın en büyük üç petrol üreticisinden biri olan Rusya’ya yönelik alınan yaptırım kararlarının doğal etkisi bu.
Grattan Ensittüsü’nden Ballantyne çok sayıda ülkenin aldığı yaptırım kararlarının hem Rusya’da hem de dünyanın geri kalanında büyük etkisi olduğunu belirtiyor.
Hazine Bakanı Josh Frydenberg’ün benzinden alınan 44 sentlik yakıt vergisini kısa süreliğine azaltabileceği spekülasyonu yapılıyor. Ancak Deloitte Access Economics’den ekonomist Chris Richardson bu tür desteklerin enflasyonunu körükleyebileceğini ve Avustralya Merkez Bankası’nın beklenen faiz artırımını öne çekebileceğini söylüyor.
Fuel prices are listed on a fuel price board at a BP petrol station in Surry Hills, Sydney. Source: AAP
Ayrıca bu tür destek kararlarının kolay alındığını ancak iptal edilmelerinin güç olduğunu da hatırlatıyor.
Pompaya yansıyan fiyatı etkileyen diğer etkenler arasında döviz seviyesi, deniz taşımacılığı ve sigorta masrafları, liman ücretleri ve terminal sıkıntısı da var.
Yakıt fiyatlarındaki artış doğrudan tüm ürün ve hizmetleri etkiliyor.
Bunlardan biri de seyahat. Yakıt fiyatlarının artması havayolu şirketlerinin uluslararası uçuş biletlerinin fiyatlarını artırması anlamına geliyor.
Ballantyne uçakların yakıt kullandığını ve petrol fiyatlarının bir süre daha yüksek seviyede seyretmesi durumunda bilet fiyatlarının artması gerekeceğini söyledi.
Seyahat sitesi Kayak’a göre, 1 Şubat ile 13 Şubat arasında ekonomi seviyesindeki bilet fiyatları, pandemi öncesi seviyenin yaklaşık yüzde 50 fazlası.
Fiyatlar düşecek mi?
Tedarik zinciri danışmanlık firması TMX Global’in Genel Müdürü Marcus Carmont, nakliye, taşıma ve işçi fiyatlarının yüksek kalacağını ve bu yüzden de hayat pahalılığının görünür gelecekte kalıcı olacağını düşünüyor. İşçilik ve diğer masrafların enflasyonu doğrudan etkilediğini söylüypr.
“Petro fiyatlarında bir düşüş, yakıt fiyatlarına yanşayacak ve bu da Avustrlayalıların yaşadığı hayat pahalılığını bir nebze azaltır” diye konuştu.
AMP Capital'den Oliver ise mevcut hayat pahalılığının Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin son bulması durumunda enflasyonun bir nedeninin ortadan kalkacağını ancak arz sıkıntısının kalıcı olduğunu söylüyor. Tedarik zincirindeki kesintilerin enflasyonun en belirgin nedeni olduğunu belirtiyor.
Bu arada Ballantyne de Avustralyalıların enflasyonun etkisini tam olarak hissetmesi için aylar ve hatta yılların geçmesi gerekebileceğini söylüyor.
Başbakan Scott Morrison da enflasyonun insanları nasıl etkilediğinin bilincinde olduğunu ve hükümet olarak nasıl tepki vereceklerini büyük bir dikkatle incelediklerini açıkladı. Bu konuda hedeflerinin güçlü ekonomiyi hedefleyen bir bütçe olduğunu söyledi.
Avustralya Ticaret ve Sanayi Odası’nın toplantısında konuşan Hazine Bakanı Frydenberg de 29 Mart’ta açıklanacak yeni bütçenin tüm Avustralyalıların üzerindeki yükü hafifleteceğini söyledi.
Maaş zamlarına ihtiyaç var
Ballantyne ürün ve hizmetlerdeki fiyat artışının maaşlara yansıyıp yansımayacağını takip ettiklerini söyledi. Maaş artışının enflasyon oranını yakalamaması durumunda hayat standardının düşeceğini söyledi. Ayrıca hükümetin destek politikalarının zamlardan en fazla etkilenen kesime yansıması gerektiğinin önemine dikkat çekti.
SBS News ve AAP.
