ዶር ዓደለ ሙርዶሎ ኣብ መልበርን ኣብ ዝርከብ ናይ ደቂ ኣንስትዮ ጥዕና ማእከል ዋና ዳይሬክተር እያ ።
ንሳ ከምዝበለቶ ወሊድ ክንክን ጥዕና ንምምሕያሽን ሕማም ንምክልኻልን ዕላማ ዝገበረ እዩ ትብል ።
“ኣብ ፈለማ ንበዓልሞያ ጥዕና ምርኣይ - ስለዚ ብዛዕባ ጥንስኺ ምስፈለጥኪ ቀልጢፍኪ ቆጸሮ ሓዚ ፣ ድሕሪኡ ስሩዕ ቆጸራታት ምሓዝ - ምኽንያቱ ናይ ወሊድ ክትትል ጥዕና እቲ በዓልሞያ ጥዕና ኣብ እዋን ጥንሲ ዝኾነ ይኹን ፀገማት እንተሃልዮ ኣብ ምሉእ እዋን ጥንስኺ ንኽከታተሉ ስለዝሕግዝ ።”
ብመሰረት እቲ ናይ ኣውስትራሊያ ትካል ጥዕናን ድሕንነትን (AIHW) ኣብ 2019 ዘሕተሞ ሓበሬታ ኣብተን ናይ መጀመርታ 10 ሰሙናት ጥንሲ 55 ሚኢታዊ ዝኾና ደቂ ኣንስትዮ ኣብ እዋን ወሊድ ክንክን ይረኽባ።
ስደተኛታት ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ቀዳማይ ጉጂለ ናይ ወሊድ ምብጻሕ ዘለዎም ተኽእሎ ትሑት ምዃኑ ካብ ዝተፈልጠ ካብ ኣርባዕተ ጉጅለታት ሓንቲ እያ ። ብዛዕባ እዚ ዶክተር ሙርዶሎ ይገልጽ ።
“ስደተኛታት ደቂ-ኣነስትዮ ካብ ካልኦት ስደተኛታት ዘይኮና ደቂ-ኣነስትዮ ደንጉየን ክንክን ወሊድ ከምዝረኽባ ንፈልጥ ኢና ። መንግስቲ ኣውስትራሊያ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ውሽጢ ፈለማ 10-ሰሙን ጥንሲ ናይ ወሊድ ክንክን ቆጸራ ክገብራ ሓሳብ የቕርብ ። እንተኾነ ድሕሪ 20 ሰሙናት እውን እንተኾነ 20% ካብ ስደተኛታት ደቂ-ኣነስትዮ ክንክን ወሊድ ዘይረኽባ ምዃነን ንፈልጥ ኢና ። እዚ ኣሃዛት እዚ ኣብ መላእ ኣውስትራሊያ እዩ ፡ እንተኾነ ኣብ ገለ ማሕበራዊ ጸገም ዘለዎም ከባቢታት እንተርኢኻ እቲ መጠን ይንኪ ። ከምኡ 'ውን ብጉጅለ ናይ ስደተኛ ደቂ-ኣንስትዮ ዝኾነ ዓይነት ክንክን ዘይረኽባ ከምዘለዋ ንፈልጥ ኢና ።”
ዶክተር ሙርዶሎ ፡ ስሩዕ ምርመራ ምግባር ፡ ነቲ ኣብ ፈለማ ዘጋጥመካ ፀገማት ኣለሊኻ ኽትከላኸሎ ከም እትኽእል ገለጸ ።
“ኣብ ገለ ኩነታት ስደተኛታትን ዕቁባት ደቂ-ኣንስትዮን ዝለዓለ መጠን ከም... ኣካላዊ ሽኮርያ ፣ ቅድመ-መብጣሕቲ ከምኡ "ውን ዝለዓለ መጠን ናይ ገና ሕርሲ ኣለዎም ። ስለዚ ኣብ ምሉእ እቲ ጥንሲ ገለ ጉዳያት እንተሃሊዮም መብዛሕትኡ ግዜ እቲ ቅድመ ኵነት ወይከኣ ሓደጋ እቲ ኩነታት ካብቲ ቅድም ቀዳድም ባዕልኻ ክትከላኸሎ ትኽእል ወይኻዓ እቲ በዓልሞያ ጥዕና ነቲ ድሒሩ ዝውለድ ጸገም ንምክልኻል ጽቡቕ ዝኾነ ደገፍ ክገብር ይኽእል ኣብ እዋን ጥንሲ ጥራይ ዘይኮነ ኣብ እዋን ሕርሲ'ውን.”
ኣማንዳ ሄንሪ ኣብ UNSW ክኢላ Obstetricsን ማህጸንን ፕሮፌሰር እያ ፣
ንሳ ከምዝበለቶ እቲ ናይ መጀመርያ ምብጻሕ ጥንሲ ኣብ ውሽጢ 10 ሰሙናት ጥንሲ እምበር ድሕሪ መበል 14 ሰሙን ክኸውን ኣይግባእን ።
“እቶም ኣብ ጥንሲ እንገብሮም ቀጻሊ መርመራታት - ኣብ ሰለስተ ቀንዲ ምድባት ይወድቁ ፡ - ናይ ኣልትራሳውንድ ምርመራታት ኣሎ ፡ ዓይነት ናይ ደምን ናይ ሽንቲ ዓይነትን ምርመራታት ኣሎ ፡ ድሕሪኡ ካልእ ምርመራታት ናይ ማህጸን ኣሎ ፡ ጸቕጢ ደም ምፍታሽ ፡ ኣእምሮኣዊ ጥዕና ምምርማር ።”
ፕሮፌሰር ሄንሪ ፡ እቲ ናይ መጀመርታ ቘጸራ ፡ ምስ ጂ.ፒ. (በዓል ሞያ ሓፈሻዊ ሕክምና) ምውካስ ከም ዝዀነ እያ ትገልጽ ።
“ሓንቲ ሰበይቲ መጀመርያ ጥንስቲ ምዃና ምስፈለጠት መብዛሕትኡ ግዜ ናብ ጂ.ፒ.ኣ ብምኻድ እቲ ምርመራ ይግበረላ ፡ ድሕሪኡ እቲ ጂ.ፒ.ናይ ፈለማ ምርመራ ይገብራ ፡ እዚ ማለት መርመራ ጸቕጢ ደም ፡ ነቲ ጥንሲ ክጸሉ ዝኽእል ዝኾነ ዓበይቲ ናይ ጥዕና ኩነታት እንተሎ ድማ ይፍትሻ ። ድሕሪኡ ፡ ጂ.ፒ. ገለ ናይ ደምን ሽንቲን መርመራ ክገብር ይእዝዝ ። “
ብድሕሪ "ዚ ፡ ጂ.ፒ. ምስ" ታ ሰበይቲ ብዛዕባ ናይ ህዝብን ናይ ውልቂን ሕክምና ኣማራጺታት ይመያየጥ ።
ፕሮፌሰር ሄንሪ ከም ትገለጾ ፡ ብመሰረት እቲ ኣብ ኣውስትራልያ ዘሎ መምርሒታት ክንክን ጥንሲ ፡ ካብ 18 ክሳዕ 20 ሰሙን ኣብ ዘሎ ኣልትራሳውንድ ጥራይ እዩ ዝግበር ።
ይኹን እምበር ፡ ብዙሓት ኣንስቲ እውን ስካን ይገብራ እየን ።
“እቲ ናይ መጀመርታ ስካን [ማለት እቲ ዴቲንግ ስካን ዝበሃል እዩ] እቲ ጥንሲ ዕቤት ዘይገብር እንተ ደኣ ኰይኑ ፡ እቲ እትልዕሎ ዓይነት ነገራት እዩ ። ስለዚ ፡ ሕማቕ ዕድል ኮይኑ ፡ ምንጻል ጥንሲ እዩ ፡ እንተኾነ ግን ክሳብ ሕጂ ኣይተጀመረን ። እቲ ካልእ ምስ ናይ መጀመርታ ስካን ከተልዕሎ ትኽእል ዝዓበየ ነገር ፡ እቲ ጥንሲ ኣብ ሕማቕ ቦታ እንተኾይኑ እዩ ፡ ስለዚ ኣብ ውሽጢ ማህጸን ዘይኮነ እንተኾይኑ፡ ናይ ኤክቶፕቲክ ጥንሲ ይበሃል ።”
እቲ ቀጺሉ ብዙሓት ደቂ ኣንስትዮ ክህልዋኦ ዝኽእላ ስካን ሓደ ካብቲ ናይ ኣስታት 11 ክሳዕ 13 ሰሙን ጥንሲ እዩ ።
ፕሮፌሰር ሄንሪ ነዚ ስካን እዚ ፡ 'ናይ ገለልተኛ ትርጕማት ስካን' ፡ 'ናይ ፈለማ መለማመዲ ስካን' ወይ 'ናይ ስነኣካል ስካን' ዝብል ስም ሒዙ ኣሎ ።
“ሓፈሻዊ ዕላማ ናይ "ዚ ኣልትራሳውንድ ፡ ነቶም ናይ ክሮሞዞም ጸገማት ንምርኣይ እዩ ፡ ብፍላይ ድማ ዳውን ሲንድረም ፡ ከምኡ" ውን ነቶም ቀንዲ ህንጻታት ናይ ህጻን ፡ ልክዕ ከም ኣብ መጀመርታ ምዕባለ ሓንጎል ዝርከቡ ኩላሊት ፡ ኣብ ምጅማር ምዕባለ ልቢ ፡ ብኣጋ ምጥማት እዩ ። ስለዚ ፡ ነቲ ካብ 18 ክሳብ 20 ሰሙን ኣብ ዘሎ ስካን ብዝርዝር ዝርአ ብዙሕ ነገራት ምስ እንዕዘብ ፡ ኣብ ኡ ዝርአ ዓይነት ምዃኑ እየ ዝግምት ።.”
ፕሮፌሰር ሄንሪ ከም ትገለጾ ፡ ስነ-ሞርፊ ስካን ሓፈሻዊ ኣቃውማ እቲ ህጻን ካብ 18-20 ሰሙን ኣብ ዘሎ ግዜ ጥንሲ እዩ ዝካየድ ።
“ድሕሪኡ [ኣብ 18-20 ሰሙን ዘሎ ስካን ኣሎ ፡ ኩሉ ሰብ ኣብ ልዕሊ እቲ ህጻን ዝኾነ ዓቢ ኣካላዊ ፀገማት ከየጋጥሞ ብምፍታሽን እቲ መዳሕንቲ ምስ ተወልደ ጸገም ከምዘይፈጥር ብምርግጋጽን እዩ ። ብተወሳኺ መብዛሕትኡ ግዜ ንውሓት ናይቲ ክሳድ ማህጸን ኣብቲ ካብ 18 ክሳብ 20 ሰሙን ዘሎ ብስካን ዝፍትሽ እዩ ።”
ብገምጋም ኣብ ውሽጢ 20 ሰሙን ከጋጥም ዝኽእል ዘይንቡር ነገራት እቲ ህጻን ከባቢ 50 ክሳዕ 65 ሚእታዊት ክፍለጥ ከምዝከኣል ፕሮፌሰር ሄንሪ ትገልጽ ።
“ሓድሓደ ግዜ ሚእቲ ሚእታዊት ዝኸውን ክንረክብ ንኽእል ኢና ። ንኣብነት ፡ ናይ ዓንዲ ሕቖ ቢፊዳን ገለ ዓበይቲ ናይ ኩሊት ጉዳያትን እኳ እንተዀኑ ፡ ከም ዝያዳ ንኣሽቱ ናይ ልቢ ፀገማት ክተርፍ ይኽእል እዩ ፣ ኣስከሬን ናይ ዕሸላት ዘለዎ እተፈላለየ ፀገማት ድማ ፡ ኣብ ግዜ ጥንሲ ክሳዕ ድሒሩ ግሁድ ከይከውን ይኽእል እዩ ።”
ፕሮፌሰር ሄንሪ ከም ትገለጾ ፡ እቲ ህጻን ጥዑይ ከም ዝኸውን ንምርግጋጽ ፡ ሓደ ዓይነት መርመራ ወይ እተፈላለየ ዓይነት መርመራ ኣይኰነን ዝግበር ።
ይኹን እምበር: ጽቡቕ ክንክን ቅድመ-ሕርሲ ነቲ ኣብ መጀመርታ ዘጋጥም ሕልኽላኻት ንምፍላጥን ንምክልኻልን ወይ ኣብ ገለ ኣጋጣሚታት ገና ኸይተወልደ ከሎ ንምክልኻል ክሕግዝ ከም ዝኽእል ዶክተር ሙርዶሎ ይገልጽ ።
“ገለ ሚእታዊት ናይ ምድንጓይ ሕርሲ ኣሎ ፣ እዚ ከኣ ኣደ ክትገብሮ ብእትኽእል ኣዝዮም ቀለልቲ ነገራት ምክልኻል ይከኣል ፣ ሰብሞያ ጥዕና ኣብ መጀመርታ ግዜ ክገብርዎ ይኽእሉ ፣ ስለዚ ኣብ ግዜ ጥንሲ ነዚ ጕዳይ እዚ ምልዓል ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ ።”
ዶክተር ሙርዶሎ ፡ ደቂ ኣንስትዮ ከም ዝጠነሳ ምስ ፈለጣ ፡ ፈለማ ምስ ጂ.ፒ.አን ቈጸራ ክገብራ ከም ዘለወን ሓሳብ ተቕረበ ።
ንሳ ከምዝበለቶ እንግሊዝኛ ዘይዛረባ ኣንስቲ ኣብ እዋን ወሊድ ክንክን ኣስተርጓማይ ክረኽባ ከምዘይኽእላ ብዙሕ ግዜ ኣይፈልጣን እየን።
“እዚ መብዛሕትኡ ግዜ ርዱእ ኣይኮነን ፡ ኣጸጋሚ እውን እዩ ፡ ምኽንያቱ ሓድሓደ ግዜ ሓንቲ ሰበይቲ ኣብ ቈጸራ ንኽትበጽሕ ኢላ ቆጸራ ስለ እትሕዝ ፡ እቲ በዓልሞያ ጥዕና ኣብቲ ቘጸራ እቲ ተርጓሚ ንኽረክብ የጸግሞ እዩ ፣ ምስ ወሊድ ዝተሓሓዝ ክንክን ከኣ ፡ ምድንጓይ ጽቡቕ ኣይኰነን ፣ ስለዚ ፡ ምስቲ ንኣስተርጓሚ ብዛዕባ ዘድልየኻ ኣገዳሲ ነገር ምርካብ ምስ ናይ ውልደት ክንክን ዝገብረልካ ዘሎ ሰብ ዝግበር ዝርርብ ፡ ብኣጋኡ ኣስተርጓሚ ንምሓዝ ክሕግዞም ይኽእል እዩ ።”
