ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ካቡል 'ጸጥታዊ ስግኣት "ድሕሪ ምግጣሙ ፡ኣማራጺ መስመራ ይናደ።

ሕቡራት መንግስትታት ኣመሪካ ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝነብሩ ዜጋታታ ፡ ኣብ ጥቓ ማዕርፎ ነፈርቲ "ስግኣት ድሕንነት" ከም ዘሎ ብምጥቃስ ፡ ናብ መዓርፎ ነፈርቲ ካቡል ካብ ምኻድ ክቝጠቡ ተማሕጸነት ።

UK coalition forces, Turkish coalition forces, and US Marines assist a child during an evacuation at Hamid Karzai International Airport on 20 August 2021. Source: AAP

ኣመሪካን ጀርመንን ኣብ ኣፍጋኒስታን ንዝነብሩ ዜጋታተን ናብ መዓርፎ ነፈርቲ ካቡል ካብ ምኻድ ክቝጠቡ ከም ዝሓበራኦም ፡ ጣሊባን ን ኣፍጋኒስታን ድሕሪ ምቍጽጻሮም ፡ ዳርጋ ሓደ ሰሙን ዝኸውን ጸኒሑ እዩ። ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ተስፋ ዝቘረጹ ሰባት ክሃድሙ ይፍትኑ ዘለዉ ፡ ጸጥታዊ ኩነታት ኣብ ሓደጋ ከም ዝዀነ ጠቒሰን ኣለዋ ።

እቲ ኣብ ካቡል ካብ ዝርከብ ኤምባሲ ኣመሪካ እተዋህበ መጠንቀቕታ ፡ ብዛዕባ እቲ ሓደጋ ዝርዝር ሓበሬታ እኳ እንተ ዘይሃበ ፡ ሓደ ብዓል ስልጣን ቤተ መንግስቲ ዋይት ሃውስ ጸኒሑ ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ምስ እስላማዊ ጕጅለ ንምጽራር ኣብ እተገብረ "ስርሒት" ዕንቅፋት ከምተፈጥረ ሓደ ኣማኻሪ ንፕረዚደንት ጆ ባይደን ከምዝገለጸሉ ኣረጋጊጹ እዩ ።

ካብ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ሓሚድ ኻርዛይ ወጻኢ ዘሎ ኵነታት ፡ ኣብ መንጎ እቶም ጣሊባን ካብታ ሃገር ክሃድም ተስፋ ዝገብሩ ሰባት ዕግርግር ተፈጢሩ ኣሎ ።

ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ኣመሪካውያንን ኣፍጋናውያንን ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ በረራታቶም ይጽበዩ ወይ ኣብ ኣፍ ደገታቱ ተኣኻኺቦም ከለዉ ፡ ፡ ዕጡቓት ጣሊባን ወይ ካልኦት ወተሃደራት ነቶም ክሃድሙ ዝፍትኑ ሰባት ይሃርምዎምን የሸግርዎምን ከም ዘለዉ ኣብ ፔንታጎን ዝገልጽ ጸብጻብ ወጺኡ ኣሎ ።

"ዜጋታት ኣመሪካ ናብ መዓርፎ ነፈርቲ ኸይጐዓዙን ካብ ወኪል መንግስቲ ኣመሪካ መምርሒ እንተ ዘይተዋሂብኩም ፡ ኣብዚ ግዜ እዚ ካብ ኣፍ ደገታት መዓርፎ ነፈርቲ ክርሕቁን ኢና እንመክር ዘለና" ይብል ናይ ኣመሪካ ኤምባሲ መጠንቀቕታ ።

ኤምባሲ ጀርመን ብተወሳኺ ፡ ሓይልታት ጣሊባን ኣብ ቀረባኦም ጽኑዕ ምቁጽጻር ይገብሩ ከም ዘለዉ ብኢመይል ገይሩ ብምጥንቃቕ ፡ ዜጋታቱ ናብቲ መዓርፎ ነፈርቲ ከይከዱ መኺሩ እዩ ።

ኣብ ካናዳ ዝርከቡ ላዕለዎት ሰበ-ስልጣን መንግስቲ ብሰንበት ብተሌፎን ኣብ ዝገበሩዎ ሓጺር መደረ: ነቲ ኣብ ከባቢ እቲ መዓርፎ ነፈርቲ ዝነበረ ኵነታት "ሕንፍሽፍሽን ተስፋ ዘቝራጽን" ኢሎም ገሊጾሞ።

ወተሃደራት ካናዳ ካብታ ሃገር ዳርጋ 1,000 ኣቢሎም ዝዀኑ ኣፍጋናውያን ከም ዝወጹ ምስ ገለጹ ፡ "እዚ ሓደገኛ ተልእኾ እዩ" በሉ ።

ኣብ ዝሓለፈ ሰሙን ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ሙቐትን ደሮናን ብዝነበሮም ብዙሓት ሰባት ዓብዮም እዮም ፣ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካን ካልኦት ሃገራትን ንኣሽሓት ዲፕሎማሰኛታቶምን ሰላማውያን ሰባትን ከምኡውን ብዙሓት ኣፍጋናውያን ካብታ ሃገር ንምውጻእ ኣብ ዝፈተንሉ እዋን ፡ ነቲ ዕዮታት ዕንቅፋት ኰይነን ኣለዋ።

ኣደታት ፡ ኣቦታትን ህጻናትን ፡ መህደሚ ንምርካብ ፡ ኣብ ውሽጢ እቲ ቀጢን መንደቕ ፡ ክጋጨዉ ተራእዮም እዮም ።

ጣሊባን ነቶም ሰነዳት መገሻ ዘይብሎም ናብ ዓዶም ክምለሱ ተማሕጺንዎም ኣሎ ።

ጣሊባን ንኣፍጋኒስታን ኣብ ትሕቲ ቍጽጽሩ ምስ ኣእተዋ ፡ ካብ ሰንበት ጀሚሩ ኣብ ከባቢ እታ ሓንቲ መዕርፎ ነፈርቲ ጥራይ ብውሕዱ 12 ሰባት ከም እተቐትሉ ፡ ሰብ መዚ ኔቶን ጣሊባንን ገሊጾም ።

17,000 ወጺኦም ኣለዉ

ሚስተር ባይደን ነቲ ዋይት ሃውስ ኣብ ሰሜናዊ ምብራቕ ኣመሪካ ዝርእዮ ዘሎ ዕግርግር ከም ዘስግኦን ብሰንኪ እቲ ኣብ ሰሜናዊ ምብራቕ ኣመሪካ ዝወርድ ህቦብላ ንፋስ እውን ከም ዘስግኦን ብምግላጽ ፡ ነቲ ቀዳም ናብ ደላዌር ክኸይድ ዝነበሮ መደብ ሰሪዝዎ እዩ ።

"ሎሚ ንግሆ ፡ እቲ ፕረዚደንት ምስ ሃገራዊ ጉጂለ ጸጥታ ተራኸበ ። ብዛዕባ እቲ ኣብ ኣፍጋኒስታን ዘሎ ጸጥታን ብዛዕባ እቲ ከም ኣይሲስ-ከይ ዝኣመሰለ ኣንጻር ግብረ-ሽበራ ዝግበር ስርሓትን እውን ተመያይጦም እዮም "ይብል ሓደ ናይ ዋይት ሃውስ በዓል ስልጣን ።

ኣብ ኮራሳን (IS-K ወይ ISIS-K) ፡ እስላማዊ ሃገር ተባሂሉ ዝፍለጥ ቤት ፅሕፈት ጨንፈር ኣይ.ኤስ. ኣብ ኣፍጋኒስታን ኮይኑ ፡ ኣብ 2019 ከቢድ ዕንወት ካብ ዘውርድ ንነጀው ፡ ኣብ ከተማታት ፡ እንተላይ ኣብ ካቡል ከቢድ መጥቃዕቲ ይፍጽሙ ከም ዘለዎ ይገልጽ።

ይኹን እምበር ፡ ሜጀር ጀነራል ሃንክ ተይለር ፡ "ኣብዚ እዋን እዚ ፡ ኣብ ከባቢ እቲ መዓርፎ ነፈርቲ ብዛዕባ ዘሎ ኵነታት ጸላኢ እተገልጸ ለውጢ የለን" ኢሉ።

ኣፈኛ ፔንታጎን ጆን ኪርቢ ግን: ሰራዊት ከቢድ ጸቕጢ እናወረዶ ከሎ: ነቲ ብ31 ነሓሰ ነቲ ክወጽእ ዝግብኦ ካብቲ ከባቢ ናይ ምውጻእ ሸቶኡ ከም ዝወቅዕ ብምግባር ናይ ህጹጽነት ስምዒት ከምዘሎ ገለጸ።

"ምስ ግዜን ቦታን ንቃለስ ከም ዘለና ስለ እንፈልጥ ፡ ብቕንዕና ክንገልጽ ኣለና" ድማ በለ ።

ኣስታት 10,000-15,000 ኣመሪካውያን ካብ ኣፍጋኒስታን ክወጹ ከም ዘለዎም ዝገለጸ ባይደን ፡ እቲ ምምሕዳር ካብ 50,000-60,000 ዝዀኑ መሻርኽትን ኣባላት ስድራ-ቤቶምን ካብታ ሃገር ክወጹ ከም ዝደሊ ይገልጽ ።

ሚስተር ታይለር ከም ዝገለጾ ፡ እቲ ስርሒት ብ14 ነሓሰ ካብ ዝጅመር ኣትሒዙ ፡ 17,000 ሰባት ከም እተወስዱ ፡ ብዙሓት ሰባት ድማ ፈለማ ናብ ቀጠር ወይ ናብ ኩወይት ከም እተላእኩ ሓቢሩ ። እቲ ጸብጻብ ፡ 2,500 ኣመሪካውያን ዝሓቘፈ እዩ ነይሩ ።

ተይለር ከም ዝገለጾ፡ ኣብ ዝሓለፈ 24 ሰዓታት ፡ ሽዱሽተ ወተሃደራውያን ነፈርቲ ሲ-17ን 32 ቻርተር ነፈርቲን ካብ መዓርፎ ነፈርቲ ካቡል 3,800 ሰባት ኣውጺአን እየን ፣ እቲ ቁጽሪ ድማ ካብቲ ቅድሚኡ ዝነበረ መዓልቲ ኣመና ኣንቈልቊሉ እዩ።

ዓርቢ ፡ ሰራዊት ኣመሪካ ልዕሊ 150 ኣመሪካውያን ናብ ኣፍ ደገታት መዓርፎ ነፈርቲ ክበጽሑ ዘይክእሉ ሄሊኮፕተራት ልኢኹ ከም ዝነበረ ሓደ በዓል ስልጣን ገሊጹ ።

እዚ ከኣ ሓይልታት ኣመሪካ ካብቲ ብኣመሪካ ተጸጊዑ ዝነበረ ቀጽሪ ወጺኦም ክኸዱ ንዚደልዩ ሰባት ንምሕጋዝ ፍቓደኛታት ምዃኖምን ክእለት ከም ዘለዎምን ዘርኢ ናይ መጀመርታ መርትዖ እዩ ።

ሚስተር ባይደን ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ንዚነብር ዝዀነ ይኹን ኣመሪካዊ ፡ "ናብ ዓዱ ክምለስ ዝደሊ ዝዀነ ይኹን ኣመሪካዊ ፡ ናብ ዓድኹም ክንወስደኩም ኢና" ኢሉ ካብቲ ቦታ ክወጽእ ንዚደሊ ዘበለ ከም ዝሕግዞ ቃል ኣትዩ ኣሎ ።

ኰይኑ ግና ፡ ብኣሽሓት ዝቝጸሩ ወተሃደራት ኣመሪካ ኣብቲ መዓርፎ ነፈርቲ ምርካቦም ፡ ናብቲ ሰፊሕ ቀጽሪ ንኺሓልፉ ውሕስነት ከም ዘይዀኖም ተኣሚኑ እዩ ።

Additional reporting: Reuters