O le Aso 11 o Novema 1975, o se aso ua faamauina i le tala faasolopito o Ausetalia ma ana faigamalo.
O le aso lea na faate'aina ai e le Kovana Sili, Sir John Kerr, le palemia, Gough Whitlam, ma le faigamalo a le Labor na palotaina e tagatanu'u Ausetalia.
Na faato'a iloa i le Aso Lua o le vaiaso nei (13 Iulai 2020) nisi o vaega taua o le faai'uga lenei ina ua tatala i lalo o se faai'uga a le High Court tusi e 200 na teuina ma loka i le National Archives of Australia.
Ua manino mai i nisi o nei tusi, e le'i logoina e le Kovana Sili le Tupu tama'ita'i o Peretania (o ia le Ao o le Malo Ausetalia), ina ua faia lana faatonuga e faate'a Gough Whitlam ma le faigamalo a le Labor.
I sana tusi i le Tupu tama'ita'i Elisapeta II ina ua faato'a mae'a ona ia faate'aina le malo, na tusia ai e Sir John Kerr: "I should say I decided to take the step I took without informing the palace in advance because, under the constitution, the responsibility is mine". ("Ua ou faia le faai'uga e aunoa ma le logoina o le maota o le Tupu, ona i lalo o le Faavae, o le matafaioi e fitoitonu ia te a'u.")

During Australia's constitutional crisis of 1975, Gough Whitlam addresses reporters outside the Parliament building in Canberra Source: Getty
"I was of the opinion it was better for Her Majesty not to know in advance, though it is of course my duty to tell her immediately." ("Na iai lo'u manatu, e sili ona le logoina lana Afioga i le Tupu ae le'i faia le faai'uga, e ui o lo'u tiute lea o le logoina o ia i le taimi e tupu ai").
E 3 nisi tusi na faapipi'i faatasi ma le tusi ia Elisapeta II, e aofia ai le tusi o le faate'aina o le malo na faia ia Gough Whitlam, le fautuaga faaloia mai le Faamasino Sili i le tausaga lena, Sir Garfield Barwick, ma se tusi i le ta'ita'i o le ituagai Malcolm Fraser.
Peita'i o loo faaalia i nisi o tusi le faufauina e le Kovana Sili o ni auala e faate'aina ai le palemia ma le faigamalo a le Labor i masina e le'i faia lana faai'uga i le Aso 11 o Novema 1975.

دیوید فریکر، رییس آرشیف ملی که امروز به مناسبت نشر این نامهها در کنبرا با خبرنگاران صحبت میکرد Source: AAP
I se tusi a le Kovana Sili, Sir John Kerr i le Tupu tama'ita'i Elisapeta II, o le Aso 12 Setema 1975, na ia tusia..
"I'm also keeping my mind open as to the constitutional issues. If the prime minister and the leader of the opposition get into a battle in which the Senate has defeated the budget, the prime minister refuses to recommend a dissolution, my role will need some careful thought," Sir John wrote. ("O loo matala fo'i lo'u mafaufau i le itu i le Faavae. A tula'i mai se fete'ena'iga i le va o le palemia ma le ta'ita'i o le itu-agai ma i'u ai ina faia'ina le tala i le tupe a le malo i le Senate, ae musu le palemia e toe taloina faigapalota, e tatau ona ou mafaufau toto'a i le tulaga o o'u tiute.")
E foliga mai ai, na amata fafau e le Kovana Sili se fuafuaga e oo faate'a ai le palemia Gough Whitlam ma lana faigamalo ia Setema ae faataunu'u i le amataga o Novema 1975.
Na tali mai le failautusi a le Tupu tama'ita'i i le taimi lena, Sir Martin Charteris, ma faasino le Kovana Sili i le faiga masani - a te'ena e le palemene le supply - tulafono e mafai ai ona tatala tupe mo le faagaioiga o le malo - e agatatau i lalo o le Faavae ona faata'ape le palemene.

پرچم آسترالیا بر فراز تندیس ملکه الیزابت دوم در ساختمان پارلمان فدرال آسترالیا Source: AAP
"The fact you have powers is recognised. But it's also clear you will only use them in the last resort, and then only for constitutional - and not for political - reasons." (Ua aloa'ia le iai ia te 'oe o le pule. Ae o loo manino mai fo'i, faato'a e faaoaina le pule lenei pe a leai seisi mea e tua iai, ma e faato'a faaogaina e tusa ai ma le Faavae, ae le o se mafua'aga faaitu'au pe faa-politiki.")
Additional reporting: AAP