آتش سوزی جنگل ها پدیده ای عجیب است که بخش های گوناگون زندگی ما را تحت تاثیر قرار می دهد. هر سال بخش های مختلف استرالیا درگیر این پدیده طبیعی می شود و انسان ها و طبیعت به طور مستقیم تحت تاثیر آن قرار می گیرند، از جمله آتش سوزی های بزرگی که هم اکنون در ایالت وسترن استرالیا و در نزدیکی شهر پرت در جریان است.
این رخداد اگرچه بسیار بزرگ و مبهوت کننده است، اما پدیده جدیدی نیست. آتش سوزی جنگل ها چنان قدیمی است که بخشی از فرآیند تکامل سیاره ماست. چرخه حیات بر اساس این آتش سوزی ها شکل گرفته و خود را با آن تطابق داده است. پس چرا ما از آتش سوزی جنگل ها می هراسیم و از آن می گریزیم؟ آیا می توان بعضی از آتش سوزی ها را، آتش «خوب» نامید؟
دکتر جان گرنت، مدرس دانشگاه ساترن کراس و متخصص حوزه «خاک» است. او در این باره به اس بی اس فارسی گفت: «چرخه مواد مغذی و آبی که برای محافظت از گیاهان و جانوران یک منطقه ایجاد شده، معمولا نیازمند یک الگوی آتش سوزی خاص برای تدوام بقای آنهاست. آتش سوزی اگرچه چیزی به مواد مغذی خاک اضافه نمی کند، اما می تواند مواد غذایی موجود را قابل استفاده تر کند. در واقع، مواد موجود در بافت پیچیده خاک می تواند به شکل محلول در آمده و توسط گیاهان جذب شود».
دکتر گرنت اضافه کرد که تغییر الگوی آتش سوزی ها قطعا بر میزان کربن و همچنین قابل استفاده بودن بعضی از مواد مغذی - به ویژه نیتروژن - تاثیرگذار بوده است. البته گستردگی این تغییرات هنوز به طور کامل به ثبت نرسیده است.
اما این تاثیر مثبت آتش سوزی ها تنها زمانی روی می دهد که آتش در زمان و مکان مناسب و با شدتی مطلوب رخ دهد. اگر این اتفاق نیفتد، آتش سوزی می تواند با از بین بردن پوشش گیاهی، خاک را به شدت در معرض فرسایش قرار دهد و علاوه بر از بین رفتن خاک و مواد غذایی برای گیاهان، به طور مستقیم بر کیفیت زندگی حیوانات بومی تاثیر بگذارد.
دکتر کریس براک، مدرس دانشگاه ملی استرالیا و متخصص در حوزه جنگل ها و منابع طبیعی در این باره به اس بی اس فارسی گفت: « بسیاری از گونه های درختی، منبع غذایی برای پرندگان و پستانداران هستند. این بوته ها در برابر آتش بسیار آسیب پذیرند و برای احیاء، بعد از آتش سوزی، به ذخایر بذرهایشان در خاک متکی هستند. اگر تناوب آتش سوزی ها بیش از حد باشد، این ذخایر بذرها پیش از اینکه گیاهان بتوانند آن ها را جایگزین کنند، از بین می روند و این مساله می تواند باعث گرسنگی حیوانات شود».
دکتر براک اضافه کرد: «از بین رفتن بوته ها و چمن ها به معنی از دست رفتن فضای پنهان شدن بسیاری از حیوانات بومی است و حیوانات شکارچی [غیر بومی] - از جمله گربه های وحشی - از این مساله سود می برند و طعمه های ضعیف شده ای را که نمی توانند پنهان شوند، شکار می کنند».
دکتر گرنت هم گفت: «آتش سوزی روی مواد آلی موجود در خاک هم تاثیر می گذارد و آنها را کاهش می دهد. این مواد در چرخه غذا، حمایت از زیست بوم و همچنین ورود و خروج کربن در فضا نقش مهمی ایفاء می کنند. یعنی زنجیره ای از تغییرات نامطلوب روی خاک و زیست بوم ایجاد می شود».
او توضیح داد که این مساله می تواند باعث پدیده «آب هراسی خاک» شود؛ به این معنی که خاک نفوذپذیری خود را در برابر بارندگی ها از دست می دهد.
علاوه بر آنچه گفته شد، آتش سوزی های عظیم جنگل ها – مانند آن چه که در اوایل سال گذشته در شرق استرالیا رخ داد - کیفیت هوا در سرتاسر جهان را تحت تاثیر قرار می دهند و منابع آبی را آلوده می کنند. اما این تاثیرات چقدر می تواند چالشی جهانی برای محیط زیست به حساب آید؟
دکتر گرنت معتقد است که گازهای وارد شده به جو زمین نهایتا بر کیفیت خاک در نقاط مختلف جهان تاثیر می گذارد. مثلا گوگرد که یک ماده بسیار مهم مغذی در خاک است، با آتش سوزی ها و سوزاندن هیدروکربن ها به طور بیش از حد وارد جو زمین شده و باعث ایجاد باران های اسیدی می شود و این مساله می تواند تاثیرات مخربی بر خاک، جنگلها و آبراه ها بر جا گذارد.
پروفسور براک هم به مساله تولید حجم زیادی دی اکسید کربن اشاره می کند که بسیار بیشتر از مقدار تعیین شده توسط پیمان های جهانی است و این مساله می تواند به گرمایش زمین و تاثیرات مخرب آن دامن زند.
به نظر می رسد، آتش سوزی جنگل ها را مثل سیل، برف و هر پدیده طبیعی دیگری باید پذیرفت؛ از منافع آن بهره برد و تاثیرات مخرب آن را مدیریت کرد. استفاده از فناوری های نو، شامل تحلیل داده ها و پیش بینی زمان و محل دقیق وقوع آتش سوزی ها و نیز فناوری های جدید مهار آتش، بخشی از ابزارهای لازم برای مدیریت این پدیده است.
طراحی بهینه شهرها و مزارع و نیز برنامه های جامع پیشگیری از وقوع آتش سوزی در نزدیکی شهرها، از جمله انجام آتش سوزی پیشگیرانه در زمستان، از دیگر اقداماتی است که می توان برای کنترل این پدیده طبیعی انجام داد.
