Physical Activity and Health — တၢ်မၤဟူးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤဒီးဆူၣ်ချ့ဂ့ၢ်ဝီ သရၣ်ဒိၣ်စိ Anne Tiedeman စံးဝဲဒၣ် တၢ်မၤဟူးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤဒီး အီၣ်တၢ်အီၣ်လၢအဂ့ၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ် ၂မံၤ လၢနမၤအီၤသ့ကိးမုၢ်နံၤ လၢတၢ်ကတဲာ်ကတီၤလီၤနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ။
မ့မ့ၢ်တၢ်အဂုၤအဂၤလၢတၢ်မၤအီၤသ့လၢတၢ်ကတဲာ်ကတီၤလီၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်အိသံးလၢအအိၣ်ဒီးအနီၣ်ထိၣ်, တၢ်ပတုာ်တၢ်အိမီာ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ဘျးစဲဒီးတရ့မုရ့သကိး သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
၁။ နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ
သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman စံးဝဲဒၣ် တၢ်အုၣ်ကီာ်ပာ်ဖျါသးအိၣ်အါမးလၢ တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤဟူးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤန့ၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ တကးဘၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်စ့ၢ်ကီး နီၣ်သးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီး ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်ရ့လိာ်မုာ်လိာ်သ့ၣ်တဖၣ် အမဲာ်ညါန့ၣ် ဒီသဒၢဝဲစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါလၢအကဲထီၣ်သ့ဖဲသးပှၢ်ထီၣ်အခါန့ၣ်လီၤ။
ဖဲတနံၤအံၤမ့တမ့ၢ်တနွံအံၤ ပှၤကညီတဂၤ မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်လၢအကျိၤအကျဲဘၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ပှၤသ့ပှၤဘၣ် ဖဲဆ့ၣ်ဒနံၤဖၠၣ်စိမိၤ ရှဲပၠးဝဲဒ်လၢလာ်အသိးန့ၣ်လီၤ။
ဘၣ်ဃးနီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢပှၤကညီတဂၤကဘၣ်မၤအီၤထဲလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman တဲဖျါဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဆူၣ်ချ့ကရၢ , အတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ။ ဖဲတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အပူန့ၣ် ဟ့ၣ်လီၤဝဲတၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖး လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ပှၤနီၣ်တဂၤစုာ်စုာ် သးနံၣ်အဖီခိၣ်, တၢ်ဆူးတၢ်ဆါယံၤထၢအိၣ်တအိၣ်အဖီခိၣ်, ဒီး နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်လီၤတူာ်လီၤကးအိၣ်အဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
“တၢ်ကစီၣ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢ နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ သးနံၣ် မ့တမ့ၢ် နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်လီၤတူာ်လီၤကာ် အိၣ်ဂ့ၤတအိၣ်ဂ့ၤန့ၣ် တၢ်လၢနီၣ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤန့ၣ်ဂ့ၤဝဲလၢပှၤကိးဂၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ။”
“နမၤနီၣ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤန့ၣ် မ့ၢ်တတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးဒ်သိးတၢ်နဲၣ်ကျဲအတၢ်ပာ်ပနီၣ်အနီၣ်ထိၣ်ဘၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ် တၢ်လၢပသ့ၣ်ညါဘၣ်အီၤရှဲရှဲဖိတခါန့ၣ် တၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်မၤနီၣ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဆံးတက့ၢ်ဒၣ်လဲာ် ကဲထီၣ်တၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်ဒီး တၢ်လၢနမၤညီနုၢ်အီၤစှၤကိးဖိန့ၢ် နမ့ၢ်မၤအါထီၣ်အီၤထဲတဆဲးဖိဒၣ်လဲာ်ကဟဲစိာ်န့ၢ်နၤတၢ်ဘျုးတၢ်ဖှိၣ်လၢနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ။"
အ၀ဲရှဲပၠးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်သ့အကလုာ်ကလုာ်ဒီး တလိၣ်လၢအမ့ၢ်တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ပနီၣ်လီၤအီၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးတဆီဘၣ်တဆီသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ။
“ဖဲနအိၣ်ဘှံးအိၣ်သါအိၣ်ကလီအခါနလဲၤဟးလိာ်ကွဲလၢနခီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, မုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤတၢ်မၤကစဲးကစီးသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, မ့တမ့ၢ်ဘၣ်တခီ နဟူးဂဲၤဖံးမၤတၢ်ဖဲဟံၣ်ပူၤဃီပူၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်သူၣ်လီၤတၢ်မုၢ်ဘိ မၤကရှဲကဆှီနီၣ်ဖိမံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်လီၤ။”
၂။ အီၣ်တၢ်လၢအဂ့ၤလၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်
သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman စံးဝဲ တၢ်ကတဲၤကတီၤ ကၢၤလီၤ တၢ်အီၣ်တၢ်အီ လၢအမ့ၢ် အီၣ်တၢ်လၢအဘၣ်လိာ်သးဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ် မၤစှၤလီၤတၢ်ဆါယံၤထၢအတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး မၤစှၤလီၤစ့ၢ်ကီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢ တၢ်ဘီၣ်တလၢကွံာ်အခၢးအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
တၢ်အီၣ်တၢ်အီၣ်လၢအန့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါန့ၣ် ဂ့ၤဝဲဒၣ်လၢတၢ်မၤပှဲၤနီၣ်ခိဂံၢ်ဘါအဂီၢ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ်တၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်န့ၣ်လီၤ။
“တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မး, အီၣ်တၢ်အီၣ်ဖဲအကြၢးအဘၣ်ဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့သ့ၣ်တဖၣ်, တဘၣ်အီၣ်တၢ်အီၣ်လၢတၢ်တ့ပာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အါအါဘၣ်ဒီး တဘၣ်အီၣ်အံသၣ်ဆၢအါအါဘၣ်, တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ခဲကနံၣ်အံၤ ဖဲပပှၤတဝၢတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဆိးအပူၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲတခါန့ၣ်လီၤ။”
ဖဲ Australia Dietary Guidelines — အီစထြ့လယါတၢ်အီၣ်တၢ်အီအတၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်ဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ဃး တၢ်အီၣ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢကြၢးဘၣ်အီၣ်အီၤဒီး လၢအကဂ့ၤလၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ် ဘၣ်အီၣ်န့ၢ်အီၤထဲလဲၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
တၢ်နဲၣ်ကျဲအံၤအပူၤန့ၣ် ဟ့ၣ်သဆၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်ပှၤအီစထြ့လယါဖိသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အကအီၣ်တၢ်အီၣ်လၢအန့ၢ်ဂံၢ်န့ၢ်ဘါအကလုာ်ကလုာ် လၢတၢ်အီၣ်ကရူၢ်ကရူၢ်အကျါ ဒီး ဖဲလၢမ့ၢ်အီၣ်တၢ်အီၣ်လၢအသိအါ, အံသၣ်, အံသၣ်ဆၢဒီး တၢ်အိသံးသ့ၣ်တဖၣ်ပာ်အီၤဒီးအနိၣ်ထိၣ်ဒီး တကတီၢ်ဃီန့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဒီးတၢ်ရဲၣ်သဲကတီၤလီၤနီၣ်ကစၢ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့န့ၣ်လီၤ။
၃။ ပာ်ပနီၣ်နတၢ်အိသံးအနီၣ်ထိၣ်ဒီး ပတုာ်ကွံာ်တၢ်အိမိာ်
ဘၣ်ဃး တၢ်ပာ်တၢ်အီသံးလၢအအိၣ်ဒီးအနီၣ်ထိၣ်ဒီး တၢ်ပတုာ်ကွံာ်တၢ်အိမိာ်န့ၣ် ဘၣ်မနုၤအရ့ဒိၣ်လၢတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်လဲၣ်န့ၣ် သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman စံး၀ဲဒၣ်, “(တၢ်အိသံးအိမိာ်န့ၣ်) မ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ အကဲထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်လၢတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်လၢအဒုးကဲထီၣ်တၢ်ဆူးတၢ်ဆါမးန့ၣ်လီၤ။”
ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဆူၣ်ချ့ကရၢအတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ် စံးဝဲဒၣ် ကိးနံၣ်ဒဲးန့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ပှၤသံခီဖျိတၢ်အိသံးန့ၣ် အိၣ်ဝဲ ၃ကကွဲၢ်ဃၣ်ဃၣ် ဒီး ပှၤကညီလၢအကကွဲၢ်အါမးအတၢ်အိၣ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးခီဖျိတၢ်အိသံးအဃိန့ၣ်လီၤ။
Australian Institute of Health and Welfare (AIHW) နီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးအပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲဒၣ် ဖဲ ၂ဝ၂ဝ နံၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်စရီလၢ ပှၤသံဒီးတၢ်အိသံးန့ၣ် အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ဝဲ ၁၄၅၂ ဂၤ ဒီး နီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးအံၤအကျါ ပှၤသံ ၇၃ မျးကယၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပိာ်ခွါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
ဖဲ , အီစထြ့လယါတၢ်အိသံးတၢ်နဲၣ်ကျဲ ၂ဝ၂ဝ တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်အိသံးလၢအပိာ်ထွဲတၢ်နဲၣ်ကျဲန့ၣ် မၤစှၤလီၤ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ် လၢတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ။
လၢတၢ်ကမၤစှၤလီၤ တၢ်အိသံးအလုၢ်အလၢ်အဂီၢ်န့ၣ် Cancer Council ကရၢ ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖး ၁၂ ထံၣ် ( ,) လၢအမ့ၢ် တၢ်ပၣ်ဃုာ်မၤသကိးတၢ်ဖဲ လ့ၤတက့ၤတၢ်တအိသံးဘၣ်အမုၢ်နံၤ ဒီး နမ့ၢ်ဘၣ်သးအိသံး သးသူသးလၢတၢ်အိသံးန့ၣ် အိထံတက့ၢ်။
၄။ အိၣ်ဒီးဘျးစဲဒီးတံၤသကိးသ့ၣ်တဖၣ်
သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman စံးဝဲဒၣ် တၢ်အိၣ်သယုၢ်သညိထဲတဂၤဧိၤ တၢ်အိၣ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိထဲတဂၤဧိၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ကီတၢ်ခဲဖးဒိၣ်တခါ ဖဲပှၤတဝၢအပူၤန့ၣ်လီၤ။ ပှၤတနီၤနီၤန့ၣ် အမ့ၢ်အိၣ်တပူၤဃီဒီးပှၤအါဒံအဂၤ မ့တမ့ၢ် ပှၤအိၣ်ဖဲအခိၣ်အဃၢၤဝးဝးဒၣ်လဲာ် မ့ၢ်လၢအတမၤတၢ်ဆဲးကျိး တတဲသကိးတၢ်ဒီးပှၤဂုၤပှၤဂၤသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်အဃိ ကဲထီၣ်ပှၤအိၣ်သယုၢ်သညိထဲတဂၤဧိၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ။
“တၢ်အံၤမ့ၢ်လၢအဘၣ်ဃးတၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအိၣ်ဘျးစဲလိာ်သးဒီးပှၤဂုၤပှၤလၢအအိၣ်ဖဲနခိၣ်နဃၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအိၣ်စဲဘူးဘျးစဲသးဒီး ပှၤတဝၢလၢပအိၣ်ဆိးအီၤအပူၤအံၤန့ၣ်လီၤ။”
“တၢ်အံၤလီၤဂာ်ဒ်သိးနတူၢ်ဘၣ်လၢနမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢအခီပညီအိၣ်လၢပှၤဂုၤပှၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒီး ဒုးနဲၣ်ဖျါလၢနအိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး တၢ်ဟုကယာ်ပှၤဂုၤပှၤဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။လၢတၢ်ခဲလၢာ်အကျါန့ၣ် ပှၤကညီတဂၤဒီးတဂၤ အတၢ်ဘျးစဲန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်နီၣ်နီၣ်တခါန့ၣ်လီၤ။”
အ၀ဲစံးလၢတၢ်ဘျးစဲန့ၣ်မၤအီၤသ့လၢကျဲအါဘိ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်မုာ်သးမၤကလီ လဲၤမၤစၢၤတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ ဖဲပှၤတဝၢအပူၤန့ၣ်လီၤ။
“တၢ်မုာ်သးမၤလီတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ကျဲတဘိလၢအမၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်အိၣ်ဘျးစဲလိာ်သးဒီးပှၤဂုၤပှၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးကဲထီၣ်နမ့ၢ်ပှၤတဂၤဖဲကရူၢ်တကရူၢ်အပူၤဒီး မ့ၢ်တၢ်ပာ်ဖှိၣ်ဃုာ်သကိးတၢ်ပညိၣ်တပူၤဃီ လၢတၢ်တခါခါအဂီၢ် အဃိ ပှၤကညီအါမးထံၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်တခါလၢအဂ့ၤဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ။”
“တၢ်လိာ်ကွဲန့ၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢကရူၢ်တၢ်လိာ်ကွဲ လၢအမ့ၢ်သုဝဲကိးဂၤဒဲးအိၣ်ဒီးတၢ်ပညီဒ်သိးဒီး ခီဖျိလၢတၢ်အံၤအဃိတၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးလိာ်သးကျိၤကျဲတခါန့ၣ်လီၤ။”
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အ၀ဲရှဲပၠးဝဲဒၣ်လၢ ပှၤတနီၤနီၤန့ၣ် တၢ်မုာ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လၢ အဘၣ်အိၣ်ထဲတဂၤဧိၤန့ၣ်လီၤ။
“နာ်သက့ပှၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်ထဲတဂၤဧိၤနာ်သက့ လၢတၢ်အိၣ်သးအခီပညီတခါခါအပူၤ အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်စဲဘူးလိာ်သးန့ၣ်လီၤ။”
Beyond Blue တၢ်ကရၢကရိ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ဆဲးကျိးတဲသကိးတၢ်ဖဲ Skype, Zoom, FaceTime ဒီး ဖဲ apps အဂုၤအဂၤအကလုာ်ကလုာ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး House Party လၢအပျဲပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်ကအိၣ်ဒီးတၢ်စဲဘူးလိာ်သးလၢကရူၢ်တကရူၢ်ဘၣ်တကရူၢ် ဒီးတဲသကိးတၢ်ဖဲတၢ်ဂီၤမူအပူၤန့ၣ်လီၤ။
ကရၢအံၤဟ့ၣ်ကူၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ပာ်လီၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢတၢ်ကထံၣ်ဖှိၣ်သကိးလိာ်သးန့ၣ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ဂ့ၤတခါ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ဖးသကိးလံာ်, ဟံၣ်ဖိဃီဖိအီၣ်သကိးဟါခီတၢ်အီၣ်, တၢ်ဂဲၤကလံၣ်မူး မ့တမ့ၢ် ထံၣ်ဖှိၣ်တဲသကိးတၢ်ဒီးတံၤသကိးဒီး ထံၣ်ဖှိၣ်တဲသကိးတၢ်ဂ့ၢ်လၢအကါဒိၣ်တခါခါန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၤလၢတၢ်အိၣ်ဘျးစဲဒီးပှၤဂုၤပှၤဂၤန့ၣ်လီၤ။
၅။ ကွၢ်ထွဲလီၤနီၣ်ကစၢ်ဒီးပှၤလၢနအဲၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့
သရၣ်ဒိၣ်စိ Tiedeman စံး၀ဲဒၣ် ဖဲ COVID-19 တၢ်ဆါသံသတြိၤကဲထီၣ်တၢ်ကးတံာ်လီၤတၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်အဒိလၢအဂ့ၤတခါန့ၣ်လီၤ။ ဖဲန့ၣ်အခါ ဘၣ်မနုၤအဃိ ပဘၣ်ကွၢ်ကတဲၤကတီၤလီၤပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လဲၣ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်ကွၢ်ထွဲကဟုကယာ်ပှၤလၢပအဲၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်။
“ယဆိမိၣ်န့ၣ်တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ။ အဒိန့ၣ် ယသ့ၣ်ညါလီၤယနီၣ်ကစၢ်သးဒီး ယဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢယမိၢ်ယပၢ်လၢအသးပှၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး ဖဲတၢ်ကးတံာ်လီၤတၢ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ယမၤလီၤတံၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤန့ၢ်ဘၣ်တၢ်လၢအလိၣ်ဘၣ်ဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။”
“ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အါစုအါဘျီန့ၣ် ပအိၣ်ဒီး တၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီ ဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။ အဃိန့ၣ် ကွၢ်ထွဲလီၤနနီၣ်ကစၢ်အသးဒီး တကတီၢ်ဃီန့ၣ် မၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်လၢနမၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဂ့ၤလၢနနီၣ်ကစၢ်တၢ်အိၣ်မုာ်ဆိးပၢၤအဂီၢ်, တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်သပှၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ။”
တၢ်ကရၢကရိ ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ပှၤကညီတဂၤန့ၣ် ဒ်သိးအကအိၣ်ဒီးနီၣ်သးဆူၣ်ချ့လၢအဂ့ၤအဂီၢ် ကိးနွံဒဲးန့ၣ် ဘၣ်သမံသမိးကွၢ်ဝဲတၢ်ဃုမံၤ လၢအပၣ်ဃုာ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်, အနီၣ်ခိ, တၢ်မံတၢ်ဂဲၤဒီး တၢ်ဆိကမိၣ်ဆိကမးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ။
ပှၤဖးလံာ်ဖိလၢအအဲၣ်ဒိးမၤန့ၢ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် ဆဲၤကျိး Lifeline သ့ဝဲ ၂၄နၣ်ရံၣ် တနွံန့ၣ် ၇သီ ဖဲလီတဲစိနီၣ်ဂံၢ် ၁၃ ၁၁ ၁၄ န့ၣ်သ့ဝဲဒၣ်အသိး ဆဲးကျိး Suicide Call Back Service ဖဲလီတဲစိနီၣ်ဂံၢ် ၁၃ဝဝ ၆၅၉ ၄၆၇ သ့ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ။ မ့မ့ၢ်ပှၤသးစၢ် ၅နံၣ်တုၤ ၂၅နံၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ကိးဘၣ် Kids Helpline ဖဲလီတဲစိနီၣ်ဂံၢ် ၁၈ဝဝ ၅၅ ၁၈ဝဝ န့ၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ။ မ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤန့ၣ် နုာ်လီၤကွၢ်ဖဲ လီပှာ်ယဲၤသန့ဒီး လီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤသ့ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ။
တၢ်ကရၢကရိန့ၣ် မ့ၢ်ကရၢတခါလၢ အဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ပှၤလၢအထူအထံးဟဲန့ၢ်လၢကလုာ်ဒူၣ်ဆဲးလၤအါမံၤ ကတိၤကျိာ်အါကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ။
