Chatten Abrera yog ib tug hluas neeg Filipino, thiab thaum nws nyuam qhuav muaj hnoob nyoog 9 xyoos xwb ces tau muaj lub khaub zeeg cua muaj zog tshaj plaws hu ua Typhone Haiyan los tsim kev puas ntsoog rau nws lub teb chaws rau xyoo 2013.
Nws yeej tseem nco tau tias lub caij ntawd tsis tau hluav taws xob siv ntau hli thiab tsis tau mus kawm ntawv ntau limtiam.
Nws tau hais tias “Ntau txheeb lub tsev, suav peb lub tsev nrog thiab yeej rau teeb meem rau lub caij ntawd. Dej nyab txhua qhov chaw li. Tej tsiaj tuag pawg lug rau ub rau no. Tej ntoo los yeej vau thiab. Ces thiaj ntxhov quav niab xwb."
Chatten ntseeg tias teb chaws Philippines yeej raug tej teeb meem phom sij li no ntau zuj zus tas mus li lawm, vim yog tib neeg ua rau huab cua pauv hloov lawm.
Tam sim no nws muaj hnoob nyoog 15, thiab nws yeej pom tias muaj teeb meem huab cua pauv hloov txhua hnub rau nws lub teb chaws, thiab tej neeg txoj kev ua tau lub zoo neej.
Nws hais tias "Yeej muaj tej teeb meem ntuj qhuav nkig, los nag hlob heev ces ua rau tsis muaj zaub mov ruaj khov noj, ua rau muaj av toj pob, muaj kev ploj tuag, muaj kev tuag tshaib tuag nqhis, thiab muaj kev txom nyem ntau tuaj ntxiv vim tej xwm txheej no. Tsis tas li ntawd los tseem ua rau ntau txheeb yim neeg, ntau txheeb tus neeg tau tas sim neej thiab."
Tej xwm txheej uas tau tshwm sim rau Chatten ces yeej zoo sib xws li tej xwm txheej tau tshwm sim rau lwm cov hluas thoob ntiaj teb no thiab, raws li tau muaj ib tsab ntawv cej luam tshiab uas lub koom haum pab cawm tej me nyuam yaus (Save the Children) tau cej luam ntawd.

Filipino teenager Chatten Abrera (right) Source: Supplied/Save the Children
Tsab ntawv cej luam tis lub npe tias "Born into the Climate Crisis", ua raug coj los cej luam rau hnub zwj Hli (Monday), thiab tau siv cov qauv ntawm 178 lub teb chaws uas tej kws teeb txheeb ntawm lub tsev kawm qib siab Vrije Universiteit Brussel los kwv yees tias tej teeb meem huab cua pauv hloov yuav muaj tau teeb meem dab tsi rau tej me nyuam yug tam sim no thiab lawv tsev neeg lub neej raws li tej cua tsis huv tam sim no.
Ces kuj txheeb tau tias tej me nyuam uas yug xyoo 2020 ces yeej yuav pom muaj tej xwm txheej huab cua phem heev 24 zaug ntau dua tej neeg yug rau lub caij xyoo 19602 ntawd.
Raws li Erin Ryan, uas yog ib tug koom sau tsab ntawv cej luam no thiab yog tus tsim tej cai thiab ua tus sab laj rau lub koom haum Save the Children ntawm cheeb tsam Pacific tau qhia ces “Ib tug me nyuam uas yug tsaib no ntawm teb chaws Papua New Guinea ces yuav pom cov teeb meem huab cua kub sov txog 10 zaug, thiab tseem pom tej kev phom sij los ntawm hav zoov kub hnyiab txog 2 npaug ntau tshaj lawv tej laus, hos tej me nyuam yaus ntawm teb chaws Vanuatu uas nyuam qhuav ntxeem dhau tej kev piam sij puas ntsoog uas lub khaub zeeg cua tsim ntau xyoo dhau los tseem yuav pom muaj cov teeb meem qhuav nkig tshiab 3 npaug ntau dua thiab."
Tsab ntawv cej luam no tseem txheeb tau tias tej neeg khwv tau nyiaj tsawg thiab tau nyiaj nrab ntawm ntau lub teb chaws ces yeej yog cov yuav raug teeb meem loj kawg nkaus li, txawm tias lawv yog cov tsim tej pa tsis huv paug tsuas rau lub ntiaj teb no tsawg dua.
Tsab ntawv cej luam no tseem txheeb tau ntxiv thiab tias tej xwm txheej phom sij ntuj tsim ntawd ces yeej muaj ntau tuaj ntxiv tas mus li rau tej teb chaws ntawd thiab haj yam ua rau muaj teeb meem loj tuaj ntxiv rau tej kev tsis tau txais vaj huam sib luag piv txwv li, kev txom nyem, kev raug faib cais ntxub ntxaug, kev siv kev kho mob thiab kev kawm txuj kawm ci, kev tuag tshaib tuag nqhis thiab kev raug lwm tus yuam siv yam tsis raug kev raug cai.
Ms Ryan tau hais tias cov kev teeb txheeb no kuj tseem txheeb tau tias Australia tej me nyuam los yeej dhia tsis dhau ntawm tej teeb meem ua rau lub ntiaj teb no kub sov tuaj thiab.
Nws hais tias “Ntawm teb chaws Australia no ces, tsab ntawv cej luam no yeej txheeb tau tias tej me nyuam yug xyoo 2020 yeej yuav raug cov teeb meem huab cua kub sov txog li 4 npaug, thiab pom tej xwm txheej ntuj qhuav nkig txog li 3 npaug, thiab tseem yuav raug tej kev phom sij txog li 30% uas muaj tau los ntawm tej hav zoov kub hnyiab thiab."
'Nod yog tej yam peb yuav tau kub siab ceev nrooj'
Yog tham txog Ella Simons hnoob nyoog 15 xyoos uas tseem kawm high school ntawm nroog Melbourne lawm ces nws twb tau pom tej xwm txheej no tseeb lawm.
Ella yog ib tug ntawm ntau txheeb tus neeg Australia uas raug cov xwm txheej hav zoov kub hnyiab Black Summer rau xyoo 2020.
Nws hais tias "Mloog tau tias zoo li muaj tseeg tiag, kuv paub tias yeej muaj ntau kob hluav taws kub hnyiab thoob teb chaws Australia, thiab kuv paub tias xyoo 2009 ntawd ces muaj hav zoov kub hnyiab ntawm tej zos cheeb tsam ntawm xeev Victoria uas yog tej yam txaus ntshai tiag tiag li, tab sis thaum yus poob kiag rau cov xwm txheej kub hnyiab no lawm ces tsis paub tias yog tab tom tau muaj dab tsi tshwm sim li lawm, thiaj txaus ntshai tiag tiag, thiaj yog tej yam ua rau kuv xav tias yuav tau kub siab ceev nrooj, thiab qhov tseem ceeb tshaj plaws yuav tsum nqes tes los daws tej teeb meem no kiag."
Ella yog Australia tus hluas sawv cev ntawm lub koom haum Youth4Climate summit, thiab koom haum ntiaj teb tej hluas lub rooj sab laj txog huab cua pauv hloov (United Nations youth climate summit) uas tau muaj ntawm Milan rau lub limtiam no.
Thiab yeej xub tau muaj lub koom txoos no ua ntej yuav muaj UN lub rooj sab laj COP26 uas tham txog ntiaj teb cov teeb meem huab cua pauv hloov ntawm Glasgow rau lub 11 hlis ntuj yuav txog no, uas muaj ntiaj teb tsoom theej tswj yuav los qhia txog lawv tej tswv yim tias yuav los tiv thaiv li cas kom ntiaj teb tsis txhob kub sov txog li 1.5 degrees Celcius.
Ella tau hais tias tej hluas tib phaum li nws los yeej xav kom muaj neeg kuab siab txog lawv cov kev txhawj xeeb thiab.
Nws hais tias "Kuv xav tias kuv phaum neeg chim heev, thiab meem txom peb kawg nkaus li. Peb tsis muaj peev xwm zaus tsaws thiab tos tab sis tsis muaj ib yam dab tsi pauv hloov ntxiv lawm. Kuv xav pom kom muaj cov kev pauv hloov tseem ceeb tshwm sim kiag, thiab kom kub siab txog tej hluas txoj kev txhawj xeeb uas peb tau qhia rau tej koom txoos no - thiab yuav tsum tau muaj cov kev pauv hloov los ntawm tej kev sab laj no tiag."
Ua ntej yuav muaj lub rooj sab laj ntawm Glasgow, ces Australia yeej raug tsub ias loj heev kom kub siab tiag tiag los txo kom tsis txhob tso tej pa tsis huv paub tsuas rau tej ib puag ncig hlo li lawm rau xyoo 2050, thiab yuav tsum tau los kho cov hom phiaj xyoo 2030 ntawm kom zoo dua ntxiv, kom haum raws li zejzog pej kum haiv tej.
Thawj pwm tsav Scott Morrison tau qhia tias nws tus tsoom fwv yeej xav kom Australia tsis txhob tso tej pa tsis huv hlo li lawm kom sai npaum li sai tau, thiab yog ua tau ces xav kom tiav rau xyoo 2050.
Ms Ryan tau hais tias lub koom haum Save the Children tsab ntawv cej luam yeej tseem txheeb tau tias yog muaj peev xwm txo tau ntiaj teb cov kev kub kev sov kom qes dua 1.5 degrees ces yuav pab kom tsis txhob muaj tej teeb meem huab cua phom sij loj rau ntau phaum neeg rau yav pem suab. Ua yog yuav pab txo kom tsis txhob muaj cov xwm txheej huab cua kub sov txog 45%, txo kom txhob muaj cov teeb meem qhuav nkig txog 39%, txo kom muaj cov hav zoov kub hnyiab 10% tsawg dua rau tej me nyuam yug tshiab lub neej.
Nws tau hais tias yuav tsum muab tej me nyuam yaus los ua lub ntsiab tseem ceeb ntawm ntiaj cov tswv yim los daws tej teeb meem huab cua pauv hloov.
Rov qab tham txog teb chaws Philippines ces, Chatten tau hais tias nws yeej txhawj xeeb heev txog nws lub neej pem suab.
Nws hais tias “Yog hais tias tej neeg sawv daws - hais tsi ntsees rau tej coj uas muaj fwj chim tshaj plaws - tsis kub siab los daws cov teeb meem huab cua pauv hloov ces, peb yeej yuav tau lub neej pem suab phem xwb. Hais tsis ntsees rau tej hluas, vim lawv yog cov yuav raug tej tej teeb meem no yooj yim tshaj plaws.”