Khamsii chunh ka si hnuah pulrai nih a ka tlunh kho ti lai ma?
Kum 2020 a thokka in mi zei poah nih pulrai in kan him cang lai. Pulrai khamsii nih a hlan pulrai a puan hlan bantuk kir than dingah lam a kan sial piak lai tiah ruahchannak an ngei. Australia ram chungah pulrai khamsii chunhnak cu thok a si ve cang lai. Avoikhatnak bik khamsii chunhnak cu zarhkhat te lawng a duh cang. Mipi sinah an phakter hmasa cemmi khamsii cu Pfizer-BioNtech a si lai.
Vawleipi huapin pulrai khamsii chunhnak an tuah tikah voihnih cio an chunh hna. Avoikhatnak le avoihnihnak chunhnak hi a zarhkhatnak tam deuh in a hlat. Asinain, khamsii nih hin chikhat loah himnak an pek colh lai tinak a si.
Minung kan pum chungah rian a tuan i kan chungah a ummi zawtnak dotu nih kan ngandamnak a huhphenhnak ding caah hin zarhhnih hrawng a rau nain "huhphenhnak" nih a sawh duhmi cu zawt khawh lonak a ti duhnak a si hlei lo tiah Dr Kylie Quinn nih a chim.
“ Khamsii cheukhat nih cun rungrul thalo pawl cu a kham khawh taktak ko hna - cucu thiamsang hna kut chuak chungin a chuak mi hlawhtlinnak cu a si. Asinain cu bantuk khamsii chuah dingah cun a har taktak. Cucaah, "a hlawhtlingmi thlopnak sermi ah hin a riantuanning dangdang a chuak kho" tiin SBS News sin ah a chim.
Dr Kylie Quinn, an immunologist from RMIT. Source: RMIT
"Thil dang a um kho rih mi cu, rai tha lo cu a kham kho lo a si nain na pum chungah rai a riantuaning tha a derter caah zeiti hmanh in na um lai lo".
"A cang kho rihmi pakhat cu zawtnak nih an tlunh ko hnga, nain zawtnak tha lo ah a can lonak ding ah kan in khamh khawh".
Khamsii ka chunh hnu ah midang ka chawn chin kho rih lai ma?
Asi, na chawnh khawh rih ko hna lai.
Australia nih a hman mi pulrai khamsii nih hin zawtnak a kham taktak lai i rai nih zual hma ngaiin a kan tlunh lai lo tiah chim dingah a tuan deuh rih.
Ca ah an tialning tein. rian a tuan ko ahcun, khamsii nih nangmah cu zualhma tuk in na zawt lonak ding caah an khamh ko lai nain, ngei kho loin le midang va chawnh chin kho loin cun an kham hlei lai lo.
Hi bantuk biahalnak cu a chuak pengmi a si ko tiah Dr Quinn nih a chim.
"Midang chawnh khawh lonak caah cun a za tawkin rungrul midang pum ah ningcang tein le a thatnak lei rian a tuan dingmi ser khawh a hau hnga".
Khamsii nih zei can dah a ka huhphenh lai?
Mah biahalnak hi siibawi thiamsang hna nih lehnak an tuah khawh rih lo mi a si. Hneksaknak an tuahmi phichuak zohnak ah cun khamsii chunh hnu ah a thla leng tiang a nguh ko.
Khamsii rian a tuanning cu hitihin a si, khamsii nih na pumchung zawtnak dotu kha zei bantuk rungrul dah a si ti kha a hngalhter. Pulrai tha lo taktak a rat tikah na pum chung zawtnak dotu nih rai tha lo a si ti a theih cang i cu rai cu a doh colh caah rai tha lo nih an tlunh kho lo.
Hmailei zongah na pum chung rai dotu nih rai tha lo a rat tikah zei dah a si ti kha a hngalh cang caah zei tin dah ka doh lai ti a hngalh cang.
Zei caan dah kan pumchung rai dotu nih a cinken khawh, rai dotu nih a cinkennak zeitluk dah a si timi cungah a hngatchan tiah Dr Quinn nih a chim.
"Rai dotu a thluak nih kan pum chungah a ummi a theih dih i rungrul pawl zong a cinken hna, cucaah a thla a rauh hnu ah siseh cun a kum a rauh hnu zongah doh awk a si tiah a ruahmi cu a doh peng ko hna" tiah a chim.
Rai tha lo dang nih kan tlunh ah tah?
A luancia thla hna ah khan COVID-19 nak in a thawng deuh mi rai tha lo cu UK, South Africa le Brazil hna a phan.
Hi rai tha lo hi midang chawnh zong a fawi deuh i fak ngai le zualhma ngai in an zaw hna. Mah vial lawng cu a rian tuanning hngalh khawh a si rih.
Na pum chung rai dotu nih hi rai tha lo dang hi doh dingah a harh khawh men. Asinain, atu kan chuahmi khamsii hi santlai lo cu a si lai lo tiah Dr Quinn nih a chim.
"Kum khat hnu kum khat in kan sii sermi pawl zong a rian tuanning hngalh fian khawh kan i zuam lai i kan thar chuah lengmang lai, tlangrai sii kan thar chuah lengmang bantuk in kan thar chuah lai" tiah Dr Quinn nih a chim.
Khamsii chunh hnu ah duhpoah in zapi sin ah ka chuak kho ma?
Zapi sin ah duhpoah cawhpawlh awk a tha rih lo.
Australia ram chungah ahohmanh midang he hlat in umthut dingin fial kan si. Khamsii chunh hnu zongah midang himnak caah hlat in umthutnak cu pehzulh rih a si ko lai.
Thiamsang hna nih khamsii rian a tuanning an i fian taktak hlan lo cu atu lio zulhphung pawl hna nih hloh an si rih lai lo.
"Zei tluk thawng in dah hi khamsii rian a tuan ti hngalh fian khawh a si rih lo caah midang he hlat in umthu rih, na kut thiang tein i tthawl cun na dam lo ah cun inn ah um rih ah a tha".
Zeitik in dah ramleng ah khual ka tlawn khawh lai?
Professor Sharon Lewin. Source: The Peter Doherty Institute for Infection and Immunity
Pulrai khamsii mipi sin ah phakter a si hnu lawngah Australia ramri kharkanhmi cu hun a si men lai,
SBS News nih ramri khar mi kong he pehtlaiin ngandamnak lei lutlai a hal hna i khamsii rammi sin ah phakter a si hnu lawngah a si te lai an ti.
"Pulrai khamsii a riantuanning taktak hngalh fian a si taktak rih lo caah le COVID-19 cu vawleipi caah ral a si chung poah cu ramleng khualtlawn cu ttih nung dirhmun a si rih tiah biaphuangtu nih a chim.
"Phungning tein biachahnak an tuahmi cu um lo nain ramleng lei in Australia ram chungah rak luh a duhmi poah nih an umnak ram cio in zawtnak an ngeih le ngeih lo i chek hmasa hna seh law, zawtnak an ngei lo a fian hnu lawngah Australia ah an rak lut kho lai".
Australia ram chungah khuasa ahohmanh pe 4 dan hlat in umthut ding a si lai.
Zawtnak hmelhchunhnak nih an tlunh a si ah cun na siibawi tong law zawtnak i chek asilole zawtnak chek dingin 1800 020 080 chawnh khawh an si.
Nan umnak ramkulh le ramthen zulhphung hna zohnak: , , , , , , ,
