Ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ιωάννης Καποδίστριας ανακηρύχθηκε στην Ελβετία Εθνικός Ήρωας! Το 1817 έλαβε ελβετική υπηκοότητα σε αναγνώριση της συμβολής του στη δημιουργία του ομοσπονδιακού συστήματος της Ελβετίας. Πρόσφατα, η πόλη της Λωζάννης προέβη και σε μία ακόμη τιμητική κίνηση, στη δημιουργία προτομής του Ιωάννη Καποδίστρια.
Στην Λωζάννη λειτουργεί Ελληνική Κοινότητα από το 1979, ωστόσο η μεγαλύτερη είναι στη Γενεύη, που ιδρύθηκε το 1962, μαζί με εκείνη στην πρωτεύουσα της χώρας, Βέρνη., της οποίας πρόεδρός της είναι η κ. Ελευθερία Μαρκογιαννάκη – Αντώνογλου.
Στην Ελβετία των 11,000 Ελλήνων λειτουργούν σήμερα μια σειρά από παροικιακές οργανώσεις με διαφορετικές προτεραιότητες η κάθε μια στα καταστατικά τους. Ο πιο παλιός σύλλογος είναι ο Ελληνικός Φοιτητικός Σύλλογος Ζυρίχης που ιδρύθηκε το 1875 και ύστερα από τόσα χρόνια συνεχίζει να είναι ένα σημαντικό τμήμα της εκπαιδευτικής και πολιτιστικής ζωής της Ελληνικής κοινότητας.
Από το 1975, λειτουργεί Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Ελβετίας για τη σύσφιξη των δεσμών ανάμεσα στους Έλληνες επιστήμονες της Ελβετίας.
Στο δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της χώρας, εκείνο της Γενεύης, λειτουργεί το Τμήμα Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Γι’ αυτό την ιστορική αυτή σχολή, μοναδική στην Ελβετία, μας μίλησε η χρονικογράφος της, Χιονία Πετρόφ.
Παρακάτω ακολουθεί άρθρο - ανακοίνωση με τις λεπτομέρειες για τον Χρίστο Λαμπράκη και την σύζυγό του, Léonie Maunoir. Πρόκειται και μιά ανακοίνωση που έκανε ο κ. Σ. Κουγέας στο συνέδριο αφιερωμένο στον Samuel Baud-Bovy (τον πρώτο καθηγητή νέων ελληνικών εδώ απο το 1931) το οποίο οργανώθηκε το 2006 απο το Τμήμα. Η ανακοίνωση αυτή δημοσιεύτηκε το 2016 σε γαλλική μετάφραση στο συλλογικό τόμο Samuel Baud-Bovy (1906-1986) – Neohelléniste, musicologue, musicien – Etudes publiées par Bertrand Bouvier et Anastasia Danaé Lazaridis, avec la collaboration de Hionia Saskia Petroff.
Ο Χρίστος Λαμπράκης και η ίδρυση της έδρας νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης
Στις ψηλές κορυφές των Τζουμέρκων αφήκε προ ολίγων ημερών την τελευταίαν πνοήν του ήσυχα και αθόρυβα όπως ήτο και η ζωή του ένας υπέροχος άνθρωπος, ο καθηγητής και εσχάτως προαχθείς εις Γενικόν Επιθεωρητήν των Σχολείων Αττικής Χρίστος Ν. Λαμπράκης.
Έτσι άρχιζε η νεκρολογία που συνέταξε ο παππούς μου και αδελφικός φίλος του Χρίστου Λαμπράκη, Σωκράτης Κουγέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και ακαδημαϊκός. Από τη νεκρολογία αυτή, θα αναφέρω και κάποια άλλα αποσπάσματα, καθώς αρμόζει περισσότερο σε εκείνους που γνώρισαν τον Χρίστο Λαμπράκη να μιλήσουν γι’ αυτόν.
Επιστήμων με βαθύτατη κρίση και με πλατύτατη μόρφωση, με διανόηση λεπτή και φιλοσοφική, με σεμνότητα ήθους και χαρακτήρος απαράμιλλη. Δυστυχώς η ψυχική του αδυναμία δεν του επέτρεψε να ανθέξη στες πίκρες και στες απογοητεύσεις της ζωής και αφού δεν ημπορούσε να ζήση και να δράση στη γραμμή που η ψυχή του και η διανόησή του είχαν χαράξει, εβάδισε με την ηρεμία και την απάθεια αρχαίου φιλοσόφου μόνος του προς τον θάνατο γυρεύοντας καί την ευτυχία που είχε χάσει προ ενός έτους με την απώλεια της αγαπημένης και εκλεκτής συζύγου του.
Η διαθήκη του δείχνει αρκετά καλά την ευγενική και πατριωτική ψυχή του. Την περιουσία που του είχεν αφήσει η εξεχούσης αριστοκρατικής οικογενείας της Γενεύης σύζυγός του, κληροδοτεί στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης (...) Η περιουσία αυτή υπερβαίνουσα τα 2.500.000 δραχμών θα αποτελέσει κεφάλαιον ονομαζόμενον « Fonds Christos Lambrakis en souvenir de sa femme Léonie née Maunoir » (...) Εις την διαθήκην του διατυπώνει ο αοίδημος Λαμπράκης τα της λειτουργίας της έδρας και τα των σπουδών και της εκλογής των καθηγητών αυτής, οι οποίοι πρέπει να είναι Ελβετικής καταγωγής ευδόκιμοι και να τελειοποιούνται εις τας μεσαιωνικάς και νεοελληνικάς σπουδάς εις αλλοδαπά πανεπιστήμια, να έρχωνται δε και να παραμένωσι εις την Ελλάδα επί διετία τουλάχιστον δι’ εξόδων του κληροδοτήματος προς εκμάθησιν της νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας και προς κατανόησιν του χαρακτήρος του Ελληνικού λαού.
Είναι φανερό ότι εδώ βρίσκεται και ο σπόρος που καρποφόρησε και ωρίμασε πολύτιμους για τα ελληνικά και ελβετικά γράμματα, για την παγκόσμια γραμματεία, καρπούς, τον τιμώμενο σήμερα Samuel Baud-Bovy και τον διάδοχό του Bertrand Bouvier, που υπήρξαν και οι πρώτοι διδάξαντες στην έδρα. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τον κ. Χρίστο Παπάζογλου, που ήταν chargé de cours (1996-2000), και τον επόμενο κάτοχο της έδρας, τον κ. Μιχάλη Λασιθιωτάκη.
Ο Χρίστος Λαμπράκης γεννήθηκε στη Xρυσοπηγή των Tζουμέρκων το 1882. Σπούδασε στην Aθήνα και υπηρέτησε ως καθηγητής του Προτύπου Γυμνασίου στο Διδασκαλείο Mέσης Eκπαιδεύσεως. Mετεκπαιδεύθη στα Πανεπιστήμια της Bασιλείας, του Mονάχου και του Bερολίνου (1919-1924), με υποτροφία η οποία του χορηγήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 1919 για ευρύτερες σπουδές της Ιστορίας και η οποία άρχισε την 1η Μαρτίου του ίδιου έτους. Έτσι ο Χρίστος Λαμπράκης βρέθηκε στην Ευρώπη και είχε την τύχη να μαθητεύσει δίπλα στον Werner Jaeger. Στο σύντομο βίο του δημοσίευσε τη συλλογή Δημοτικά Tραγούδια των Tζουμέρκων και μετάφραση της πραγματείας του Raul Wendland Eλληνική Φιλολογία και οι εν τοις σχολείοις διδασκόμενοι Έλληνες συγγραφείς, όπως και μετάφραση πραγματείας του Leo περί παιδευτικής σημασίας της λατινικής γραμματείας. Άφησε ακόμη ημιτελή την ανέκδοτη μελέτη H παιδευτική αξία των κλασσικών Eλλήνων συγγραφέων.
Η τύχη όμως εκείνη που σφράγισε τη ζωή του ήταν η γνωριμία του με τη Léonie-Pauline Maunoir, γεννημένη στη Γενεύη στις 24 Μαρτίου 1897, κόρη του Louis Winton Anne Maunoir, ιδρυτικού μέλους του Ερυθρού Σταυρού, και της Élise Émilie (Emma) Lang. Oι γάμοι του Χρίστου και της Léonie τελέσθηκαν στις 6 Αυγούστου 1920. Στην αναγγελία του γεγονότος ο δάσκαλός του και πατέρας της ελληνικής λαογραφίας Νικόλαος Πολίτης του γράφει:
12.ΙΧ.1920
Φίλτατε,
Κατελθών κατ᾿ αὐτὰς ἐκ τῆς ἐξοχῆς, ὅπου κατὰ παραγγελίαν τῶν ἰατρῶν διεθέριζον, εὗρον τὸ εὐφρόσυνον ἀγγελτήριον τοῦ γάμου σου μετὰ τῆς Ἑλβετῆς δεσποινίδος Λεωνίας Μωνουάρ! Ἐκ βάθους ψυχῆς σοὶ στέλλω τὰς εὐχάς μου μετὰ τῆς οἰκογενείας μου ὅλης ὑπὲρ μακροῦ καὶ εὐδαίμονος βίου ἐν τῇ εὐτυχεῖ ἑνώσει σας. Μεγάλην δ᾿ αἰσθάνομαι χαρὰν πληροφορηθεὶς ὅτι βάσιμοι ἦσαν αἱ ἐλπίδες, τὰ ὁποίας διετύπωνα εἰς τὴν ἐπιστολὴν ποὺ ἔγραψα ὅτε μοῦ ἀνεκοίνωσες τὸν μελετώμενον γάμον σου, καὶ ὅτι ὄντως ἐπέλεξες σύντροφον τοῦ βίου σου κατὰ πάντα ἀντάξιόν σου.
Εὐτυχεῖτε
Ν. Γ. Πολίτης
Η ζωή του ζεύγους, τα τέσσερα έτη που μεσολάβησαν μέχρι το θάνατο της Léonie, ήταν η απόλυτη έκφραση της ευτυχίας. Στο διάστημα αυτό ο Χρίστος Λαμπράκης συνεχίζει τις σπουδές του και επηρεασμένος από το παιδαγωγικό-εκπαιδευτικό κίνημα όπως εκφράστηκε στην Ελλάδα τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα από τον μεγάλο Έλληνα παιδαγωγό δημοτικιστή Αλέξανδρο Δελμούζο, σχεδιάζει να επιστρέψει στην Ελλάδα για να υπηρετήσει στη μέση εκπαίδευση. Η δελεαστική πρόταση που του κάνει ο καθηγητής μέντοράς του Νικόλαος Πολίτης και οι πιέσεις που ασκεί πάνω του με σειρά επιστολών προκειμένου να προσαρμόσει τις σπουδές του για να διεκδικήσει έδρα Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, δεν κάμπτουν την αγάπη και το μεράκι του για το σχολείο. Μόλις μερικές εβδομάδες πριν από το θάνατο της καλής του Léonie, στις 11 Ιουνίου 1924 εξασφαλίζει ειδική άδεια από τις ελβετικές αρχές να επισκέπτεται ελεύθερα τα σχολεία βασικής εκπαίδευσης στο καντόνι της Γενεύης. Το τελευταίο, σε συνδυασμό με τη σχέση που είχε με τον Αλέξανδρο Δελμούζο και με όσα μαθαίνουμε από την αλληλογραφία του με τον Νικόλαο Πολίτη, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τα σχέδια της ζωής του ήταν να επιστρέψει με την αγαπημένη του Léonie στην Ελλάδα και να ασχοληθεί δυναμικά με τα θέματα της βασικής και μέσης εκπαίδευσης. Εξάλλου από την αλληλογραφία του με τον Σ. Κουγέα, μαθαίνουμε ότι και η Léonie ήθελε να γνωρίσει την Ελλάδα και να εγκατασταθεί σ’ αυτήν, την οποία αποκαλούσε δεύτερη πατρίδα της. Ο θάνατος όμως ανέκοψε τα σχέδια και την ευτυχία του ζεύγους.
Γενεύη, 8.9.1924
Προς την Σεβαστή Ελληνική Πρεσβεία
Βέρνη
Έχω την τιμή να σας δηλώσω, Κύριε πρεσβευτά, πως για ανάμνηση της γυναίκας μου Λεωνής το γένος Maunoir, από τη Γενεύη, που απέθανε προ ολίγου καιρού χωρίς να κατορθώση να ιδή τη δεύτερη πατρίδα της, την Ελλάδα, όπως το λαχταρούσε η ψυχή της, σκοπεύω να μεταφέρω έπειτα από λίγες μέρες στην Ελλάδα για να χαρίσω στη δημόσια Ελληνική Πινακοθήκη των Αθηνών έργα με μεγάλη, όπως νομίζω, καλλιτεχνική αξία.
Με τιμή
Χρίστος Λαμπράκης
Με τη συμβολική αυτή πράξη ο Χρίστος Λαμπράκης θέλησε να εκπληρώσει την επιθυμία της Ελβετίδας γυναίκας του να μεταβεί και να εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Δύο έργα τέχνης, από την προσωπική της συλλογή, είναι εκεί για να δηλώνουν αιωνίως την παρουσία της στην αττική γη.
Συγκλονισμένος από την απώλεια της συζύγου του, ο Λαμπράκης επιστρέφει στην Ελλάδα όπου, όπως προαναφέραμε, διορίστηκε το 1925 Γενικός Eπιθεωρητής της A΄ Eκπαιδευτικής Περιφέρειας. Ως τελευταία πράξη του δράματος δεν άργησε να έλθει η στιγμή κατά την οποία ο ίδιος αποφάσισε να βάλει τέρμα στη ζωή του, στα ψηλά βουνά της Ηπείρου, μην αντέχοντας τη θλίψη για το χαμό του πιο αγαπημένου του προσώπου.
Ο θάνατός του, στις 22 Αυγούστου του 1925, ήταν πράξη οριοθέτησης του βίου του, πράξη αξιοπρέπειας και ένδειξη του ασυμβίβαστου του ανδρός. Η διαθήκη του είναι δείγμα μεγαλοφροσύνης και υποθήκη προς όλους εμάς• είναι ένα τελευταίο μάθημα, αυτού του ορκισμένου παιδαγωγού, που αγάπησε την πατρίδα του την Ελλάδα και ερωτεύθηκε την Ελβετία. Αυτές τις δύο χώρες, αυτές τις δύο πατρίδες, θέλησε με την ύστατη πράξη του να ενώσει:
(...) εγκαθιστώ κληρονόμον γενικόν το Πανεπιστήμιον της Γενεύης εξ αγάπης προς την γενέτειρα της συζύγου μου και εν τη επιθυμία μου να συντείνω εις την ενίσχυσιν των δεσμών των συνδεόντων την πατρίδα του Εϋνάρδου μετά της από του τουρκικού ζυγού ελευθερωθείσης Ελλάδος. Εις το Πανεπιστήμιο της Γενεύης επιβάλλω τα εξής κληροδοτήματα ως και τους εξής όρους: (...) εκ των βιβλίων μου θα κρατήση το Πανεπιστήμιον της Γενεύης όσα κατά την απόλυτην ελευθέραν κρίσιν τού εκτελεστού της παρούσης είναι οπωσδήποτε χρήσιμα εις την κατωτέρω ορισθησομένην έδραν. Τα βιβλία ταύτα θα καταθέσουν οι εκτελεσταί εις την πλησιεστέραν Ελβετικήν Προξενικήν Αρχήν ή θα τα αποστείλουν απ’ ευθείας εις το Πανεπιστήμιον της Γενεύης εντός τετραμήνου από του θανάτου μου. (...) Ολόκληρος η υπόλοιπος περιουσία μου θα αποτελέσει εν αυτοτελές ποσόν όπερ θα ονομασθεί « Fonds Christos Lambrakis en souvenir de sa femme Léonie née Maunoir » και τα εισοδήματα του οποίου θα χρησιμεύσουν αποκλειστικώς δια την ίδρυσιν και συντήρησιν παρά τω Πανεπιστημίω της Γενεύης έδρας της νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας. Επιθυμώ όπως την έδραν ταύτην κατέχει εις Ελβετός και ει δυνατόν εις Γενεβός (Genevois). Ούτος θα εκλέγεται υπό της Φιλολογικής σχολής μεταξύ εκείνων οίτινες δια των μελετών των και των συγγραμμάτων των επέδειξαν ότι έχουν εμβαθύνει εις την μελέτην της νεοελληνικής λογοτεχνίας (...).
Ακολουθεί μια μαραθώνια διαδικασία, προκειμένου να ξεπεραστούν τα γραφειοκρατικά προβλήματα που ανακύπτουν στις δύο χώρες και η επιφυλακτικότητα του Πανεπιστημίου της Γενεύης, καθώς εκτιμά ότι το κληροδότημα δεν διαθέτει αρκετά χρήματα για τη συντήρηση της έδρας. Η κρίση ξεπεράστηκε καθώς η μεν κυβέρνηση της Ελλάδος με ειδική νομοθετική ρύθμιση και κατ’ εξαίρεση απαλλάσσει το κληροδότημα από τον οφειλόμενο προς το Ελληνικό Δημόσιο φόρο, ο δε γέροντας πατέρας του Χρίστου Λαμπράκη, Νικόλαος, δηλώνει ότι παραιτείται της νόμιμης μοίρας του προκειμένου να πραγματοποιηθεί η επιθυμία του αγαπημένου του γιού. Μόλις στο τέλος του 1927 οι διαδικασίες για την λειτουργία της έδρας νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, μπαίνουν στην τελική ευθεία.
Οι ελληνικές εφημερίδες αποδίδουν μεγάλη σημασία στο γεγονός, όπως φαίνεται από το ακόλουθο δημοσίευμα στην εφημερίδα Ελέυθερον Βήμα της Τρίτης 5 Απριλίου 1927:
ΕΔΡΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΕΙΣ ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΝ ΓΕΝΕΥΗΣ,
ΤΟ ΚΛΗΡΟΔΟΤΗΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥ ΛΑΜΠΡΑΚΗ
Η δευτέρα αυτή επίσκεψις των Ελβετών λογίων εις την Ελλάδα δεν περιωρίσθη εις τας δεξιώσεις και τας αισθηματικάς εκδηλώσεις, αλλ’ επεσφραγίσθη δια σπουδαιοτάτου επιστημονικού και εθνικού γεγονότος, το οποίον τηλεγραφηθέν ήδη εις Ελβετίαν δεν πρέπει να μείνη άγνωστον και αμνημόνευτον εις την Ελλάδα. Είνε δε τούτο η εις το Πανεπιστήμιον της Γενεύης ίδρυσις έδρας της νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας, της οποίας ιδρυτής και χορηγός ηθέλησε να γίνη ο εκ Βουργαρελίου της Άρτης αοίδιμος καθηγητής Χρίστος Ν. Λαμπράκης.
Μεταξύ των λογίων οι οποίοι αναφέρονται στο άρθρο είναι και ο Ελβετός Victor Martin, κοσμήτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής, ο οποίος εκπροσωπώντας το Πανεπιστήμιο της Γενεύης και εφοδιασμένος με τα νόμιμα κρατικά και πανεπιστημιακά πληρεξούσια, όπως πληροφορούμαστε από το άρθρο της εφημερίδας, είχε υπογράψει το σχετικό συμβόλαιο, με το οποίο οι εκτελεσταί της διαθήκης κκ. Α. Μιχαλακόπουλος, υπουργός, Ν. Μπέρτος, έφορος αρχαιοτήτων, Alfred Choisy, συμβολαιογράφος στη Γενεύη και ο υπογράφων το άρθρο Σ. Κουγέας, καθηγητής Πανεπιστημίου και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, δια του πληρεξουσίου τους καθηγητή Γ. Μαριδάκη μετεβίβασαν στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης «πάσαν του κληροδοτήματος εξουσίαν».
Ο αρθρογράφος συνεχίζει:
Ο κ. Martin εξέφρασεν την ευγνωμοσύνην του Συμβουλίου της Ελβετικής Επικρατείας και του Πανεπιστημίου της Γενεύης προς την ελληνικήν κυβέρνησιν, ήτις δι’ ιδίου νομοθετικού μέτρου, (...) απήλλαξε το Πανεπιστήμιον του φόρου κληρονομίας.
Αλλά πλην τούτου ιδιαιτέραν εντύπωσιν έκαμεν εις τους ελβετικούς κύκλους και η γενναιοδωρία του πατρός του διαθέτου, του γέροντος Λαμπράκη, όστις μολονότι πτωχός ών και απλούς αγρότης παρητήθη αυθορμήτως της επί της περιουσίας του υιού του νομίμου μοίρας, ης εδικαιούτο ως αναγκαίος κληρονόμος, και τούτο όπως καταστήση ευκολωτέραν την εκπλήρωσιν της βουλήσεως του υιού του ως προς την ίδρυσιν και την λειτουργίαν της έδρας.
Το άρθρο καταλήγει ως εξής:
Την σκοπιμότητα του κληροδοτήματος και την χρησιμότητα της έδρας ταύτης εν Γενεύη ημπορεί καθένας να εκτιμήση. Εκείνο που κάμνουν αι κυβερνήσεις των διαφόρων εθνών με την ίδρυσιν και την συντήρησιν εδρών εις τα πανεπιστήμια της Ευρώπης προς γνώσιν και διάδοσιν της γλώσσης, της φιλολογίας και του πολιτισμού των, έκαμεν ο αοίδιμος Χρίστος Λαμπράκης δια την πατρίδα ιδρύσας έδραν νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας εις την ελβετικήν πόλιν, ήτις, αν δεν είνε εκ των σπουδαιοτέρων επιστημονικών, πάντως είνε ένεκα της εκεί εδρευούσης Κοινωνίας των Εθνών εν εκ των σπουδαιοτάτων πολιτικών κέντρων της Ευρώπης.
Η σημασία που αποδίδει στην ίδρυση της έδρας ο Ελβετός διανοούμενος και εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου της Γενεύης Victor Martin είναι εμφανής σε άρθρο του στην πρώτη σελίδα της ελβετικής εφημερίδας Journal de Genève (Δευτέρα 16 Μαΐου 1927). Το άρθρο έχει τίτλο «Le néo-hellénisme. A propos d’une récente fondation universitaire»:
Μαζί με τις συγκινητικές εντυπώσεις που αφήνει η προσεκτική παρατήρηση των χώρων και των ερειπίων του αρχαίου πολιτισμού, ο ταξιδιώτης στην ελληνική γη εισπράττει και μια άλλη εξ ίσου δυνατή: είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν είναι η γη των νεκρών αλλά ότι, δίκαια περήφανη για ένα μεγάλο παρελθόν, προσπαθεί να αντλήσει την έμπνευση την αναγκαία για την ευόδωση των απαιτήσεων του σήμερα.
Βέβαια ο κλασικός πολιτισμός είναι ασύγκριτη ομορφιά που χωρίς αμφιβολία αφήνει στο κεφάλαιο της σύγχρονης Ελλάδας την πιο ισχυρή αξία• αλλά η απώτατη μοίρα του ελληνισμού κατά τη διάρκεια των περίπου δύο χιλιάδων ετών, έχοντας υποστεί εισβολές από τους Ρωμαίους μέχρι τους Οσμανλήδες Τούρκους, προσφέρει θέαμα εξίσου αξιόλογο. Οι Γότθοι, οι Βάνδαλοι, οι Σλάβοι, οι Άραβες, οι Αλβανοί, οι Φράγκοι, οι Βενετοί, οι Καταλανοί, οι Οθωμανοί πέρασαν διαδοχικά από την Ελλάδα και άφησαν τα ίχνη του περάσματός τους. Άλλων η παραμονή ήταν σύντομη και περιορισμένη, άλλων η κατοχή της χώρας ήταν απόλυτη και για αιώνες. Η Ακρόπολη έγινε κάστρο φράγκικο και ο Παρθενώνας τζαμί.
Παρ’ όλες αυτές τις κατακτήσεις αυτό το σύνολο των ιδανικών δυνάμεων στις οποίες δίνουμε το όνομα του ελληνισμού, ποτέ δεν έσβησε. Η ακαταμάχητη επιμονή αυτής της δύναμης είναι από τις πιο συγκινητικές περιπτώσεις της Ιστορίας. Δεν υποχώρησε σε καμμία πίεση, όσο και να διήρκεσε, και την ημέρα που οι συνθήκες φάνηκαν ευνοϊκές συνέθλιψε όλα τα εμπόδια για να ακμάσει και πάλι ελεύθερη. Η Ελβετία και η Γενεύη θα θεωρούν πάντα προνόμιο το ότι μπόρεσαν να συμβάλουν σ’ αυτήν την απελευθέρωση.
Ένα από τα κυριώτερα εργαλεία της διατήρησης του εθνικού χαρακτήρα κατά την διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου πολιτικής δουλείας, ήταν η γλώσσα η οποία παρ’ όλα τα πάσης φύσεως κατάλοιπα, διατήρησε πεισματικά, ακόμα και σε ξένη γη, το αρχικό παλιό της έρεισμα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, φύλακας των παραδόσεων και πάντοτε βαθιά πατριωτική, συνέβαλε και αυτή στην διατήρηση. Η γλώσσα της Λειτουργίας, που είναι αυτή των Ευαγγελίων και των πατέρων της Εκκλησίας, διατήρησε χωρίς παύση στον κλήρο τη γνώση της κλασικής Ελλάδας, τουλάχιστον στην αλεξανδρινή μορφή της. Αλλά κατά τη διάρκεια αυτού του χρόνου, κάτω από την επιρροή των φυσικών νόμων της γλωσσικής εξέλιξης, η λαϊκή γλώσσα προοδευτικά διαφοροποιούνταν• ένα όλο και πιο βαθύ χάσμα σημειώνονταν μεταξύ της γλώσσας του κλήρου και των μορφωμένων, που προσπαθούσαν να αναπαραγάγουν τα κλασικά πρότυπα, και της γλώσσας που χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή ζωή. Έτσι γεννήθηκε στην Ελλάδα ένα γλωσσικό ζήτημα που στις μέρες μας τίθεται με όλη του την οξύτητα: ποιά θα είναι η εθνική γλώσσα; αυτή του παρελθόντος ή αυτή του σήμερα; Θα συνεχίσει να υπάρχει δίπλα στην καθομιλουμένη, μία γραπτή γλώσσα την οποία ένα μέρος του πληθυσμού δεν καταλαβαίνει; Είναι φυσικό ότι αυτό το ζήτημα ανησυχεί ζωηρά την ελληνική άρχουσα τάξη και όλη την ελληνική κοινή γνώμη. Αλλά εξίσου ενδιαφέρον είναι από την καθαρά επιστημονική σκοπιά. Η γενική γλωσσολογία θα είχε μεγάλο όφελος από μελέτη σε βάθος της ιστορίας, των πραγματικών χαρακτήρων, των συνθηκών ύπαρξης της νέας ελληνικής γλώσσας.
Όπως ανήγγειλε πρόσφατα η εφημερίδα Journal de Genève, χάρις εις την γενναιοδωρία ενός Έλληνα πολίτη, φίλου της πόλης μας, με την οποία τον συνέδεαν οικογενειακοί δεσμοί, πρόκειται να ιδρυθεί στο άμεσο μέλλον στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης ένα κέντρο για την μελέτη αυτών των προβλημάτων. Ο κ. Χρίστος Λαμπράκης που απεβίωσε το 1925, όρισε το Πανεπιστήμιο της Γενεύης κληρονόμο του, επιφορτισμένο να ιδρύσει και να συντηρήσει με τα εισοδήματα από το κληροδότημα μια έδρα νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας. Το Σάββατο 2 Απριλίου αυτού του χρόνου, ο εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου και υπογράφων το παρόν κείμενο, περνώντας από την Αθήνα με την ευκαιρία της κρουαζιέρας των Ελβετών διανοουμένων, υπέγραψε σε συμβολαιογράφο παρουσία των εκτελεστών της διαθήκης την τελική πράξη της αποδοχής του κληροδοτήματος.
Οι περιστάσεις που περιέβαλαν αυτήν την πράξη, κάνουν την τιμή αυτή ακόμα μεγαλύτερη. Όχι μόνο ο πατέρας του μεταστάντος, αν και μετρίας οικονομικής καταστάσεως, δεν θέλησε να επωφεληθεί των δικαιωμάτων του στην κληρονομιά, αλλά και οι νομικοί που ανέλαβαν την υπόθεση δεν έλαβαν ό,τι τους αναλογούσε και η ελληνική κυβέρνηση, συνειδητοποιώντας πού απέβλεπαν όλα αυτά, απάλλαξε από κάθε δικαίωμα διαδοχής. Αυτά τα ευαίσθητα σημάδια συμπάθειας που απευθύνονται στη Γενεύη και σε ολόκληρη τη χώρα, θα γίνουν εδώ δεκτά με εξαιρετική αναγνώριση. Οι διακεκριμένοι εκτελεστές της θέλησης του Λαμπράκη, ο Μ. Μιχαλακόπουλος, υπουργός εξωτερικών, οι Μαριδάκης, Κουγέας και Μπέρτος, κοντά στους ο οποίους ο αντιπρόσωπος του Πανεπιστημίου βρήκε την πιο θερμή υποδοχή και μία τέλεια κατανόηση των αναγκών της ανωτάτης εκπαίδευσης, αυτοί λοιπόν μπορούν να είναι βέβαιοι ότι το Πανεπιστήμιο θα προσπαθήσει να πραγματοποιήσει πλήρως, σε συμφωνία με αυτούς, τις προθέσεις του γενναιόδωρου δωρητή.
Αυτή η επικείμενη ίδρυση θα αποτελέσει ένα νέο διαρκή δεσμό μεταξύ Γενεύης και Ελλάδας και θα συνεισφέρει ώστε να αναπτυχθούν ακόμα περισσότερο σε μας οι ήδη ανθηρές γλωσσικές επιστήμες. Για όλους αυτούς τους λόγους, την ίδρυση αυτή τη θεωρούμε άκρως ικανοποιητική.
Δεν είναι απαραίτητο να προστεθεί κάτι στα όσα ο V. Martin έγραψε προκειμένου να εξαρθεί η σημασία της έδρας Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης για τα ελληνικά, τα ελβετικά, τα ευρωπαϊκά γράμματα. Η σημασία της είναι αδιαμφισβήτητη. Και κανείς δεν αμφιβάλλει ότι σε τούτον εδώ το χώρο αρμόζει να θυμηθούμε τον άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στα γράμματα και στην παιδεία και διάλεξε την πόλη αυτή που του χάρισε την υπέρτατη ευτυχία στο πρόσωπο της αγαπημένης του Léonie, για να αφήσει ως υποθήκη τη διατήρηση και «την ενίσχυσιν των δεσμών των συνδεόντων την πατρίδα του Εϋνάρδου μετά της από του τουρκικού ζυγού ελευθερωθείσης Ελλάδος».
Στο Πανεπιστήμιο της πόλης αυτής που τίμησε τον Χρίστο Λαμπράκη διότι στέγασε την επιθυμία του και παρείχε τη φροντίδα της ευόδωσης του σχεδίου του, και που τιμήθηκε από αυτόν, καθώς από αυτόν επελέγη το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο και η συγκεκριμένη πόλη για να υλοποιήσει όνειρο που διαπνέετο από υψηλά ιδανικά, εναπόκειται η συνέχιση του έργου που πρώτος επωμίσθηκε ο τιμώμενος σήμερα Baud-Bovy. Ας ευχηθούμε πως στους καιρούς της βίαιης εξόντωσης της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς εν ονόματι της παγκοσμιοποίησης, οι επόμενοι, οι διάδοχοι του Baud-Bovy, με την ίδια αγάπη και το ίδιο σθένος θα υπηρετήσουν τον υψηλό θεσμό της ενότητας των λαών μέσα από τα γράμματα και τον πολιτισμό τους, ενισχύοντας τον θεσμό και το έργο της έδρας Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης.
