گروه فلسطینی حماس حمله غافل‌گیرانه‌ای را از نوار غزه بر اسراییل آغاز کرد که یکی از جدی‌ترین تشدید درگیری‌های اسراییل-فلسطین در سال‌های اخیر محسوب می‌شود.
بر بنیاد گزارش‌ها، تاکنون دست‌کم ۹۰۰ اسراییلی و ۶۸۷ فلسطینی در نتیجه حمله حماس و ضدحمله‌های اسراییل کشته شده‌اند.
حماس کیست و چه باعث شده است که اکنون حمله‌ای به این گستردگی را بر اسراییل سازماندهی کند؟
حماس کیست؟
حماس یا 'جنبش مقاومت اسلامی'، در سال ۱۹۸۷ در جریان انتفاضه یا قیام اول فلسطینی‌ها تأسیس شد. این سازمان توسط جمهوری اسلامی ایران حمایت می‌شود و پیرو ایدیولوژی اسلامی اخوان‌المسلمین است که در دهه ۱۹۲۰ در مصر تأسیس شد.
این گروه از سال ۲۰۰۷ بدین‌سو، پس از یک جنگ داخلی کوتاه با نیروهای وفادار به سازمان فتح به رهبری رییس جمهور محمود عباس که ریاست سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) را نیز بر عهده دارد و بر کرانه باختری حاکم است، نوار غزه را اداره می‌کند.
حماس در سال ۲۰۰۶ در آخرین انتخابات پارلمانی فلسطین اشتراک کرد و به حزب حاکم در مجلس قانون‌گذاری فلسطین تبدیل شد. اما یک‌سال بعد با سازمان فتح وارد درگیری مسلحانه شد و در نتیجه کنترل نوار غزه را در دست گرفت، اما در کرانه باختری شکست خورد و فعالیت آن در این منطقه ممنوع اعلام شد. حماس این درگیری را نتیجه توطئه محمود عباس خود دانست و آقای عباس حماس را به کودتا متهم کرد.
تصویری از یک جنگجوی گردان‌های عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس Source: AP / Adel Hana/AP
حماس از به رسمیت شناختن کشور اسراییل امتناع می‌ورزد و در اواسط دهه ۱۹۹۰ به پیمان‌های صلح اسلو بین اسراییل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین که زمینه‌ساز تأسیس تشکیلات خودگردان فلسطین شد، با خشونت پاسخ داد.
حماس یک شاخه نظامی به نام 'گردان‌های عزالدین قسام' دارد که در گذشته با فرستادن افراد مسلح و بمب‌گذاران انتحاری اسراییل را هدف قرار داده است. این گروه فعالیت‌های مسلحانه خود را مقاومت در برابر اشغالگری اسراییل توصیف می‌کند.
منشور تأسیس حماس در سال ۱۹۸۸ خواستار نابودی اسراییل شد، اگرچه رهبران حماس در مواقعی پیشنهاد داده‌اند که حاضرند در ازای ایجاد یک کشور فلسطینی پایدار در تمام اراضی اشغال‌شده توسط اسراییل در جنگ ۱۹۶۷، به یک آتش‌بس طولانی‌مدت با این کشور تن دهند.
این گروه توسط آسترالیا، اسراییل، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، کانادا، مصر و جاپان به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است.
حماس بخشی از یک ائتلاف منطقه‌ای متشکل از ایران، سوریه و گروه اسلام‌گرای شیعه‌مذهب حزب‌الله لبنان است که همگی به طور گسترده با سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه و اسراییل مخالف هستند.
اگرچه غزه پایگاه قدرت حماس است، اما این گروه در سرتاسر سرزمین‌های فلسطینی حامی دارد و رهبران آن در سراسر خاورمیانه، از جمله در قطر، پخش شده‌اند.
انگیزه حمله گسترده اخیر حماس بر اسراییل چیست؟
حماس می‌گوید که حمله اخیرش را به دلیل تشدید حملات اسراییل به فلسطینی‌ها در کرانه باختری، بیت‌المقدس و خشونت با زندانیان فلسطینی سازماندهی کرده است.
محمد ضیف، فرمانده گردان‌های عزالدین قسام، با اعلام آغاز عملیات از طریق کانال‌های رسانه‌‌ای حماس و دعوت از تمام فلسطینی‌ها به جنگ گفت: «امروز روز بزرگ‌ترین نبرد برای پایان دادن به آخرین اشغال روی زمین است.»
از زمان تسلط حماس بر نوار غزه در سال ۲۰۰۷، این منطقه در نتیجه چهار جنگ و درگیری‌های بی‌شمار با اسراییل به ویرانه تبدیل شده است. اما صحنه‌های خشونتی که در حمله اخیر حماس در خاک اسراییل مشاهده شدند، فراتر از چیزی بودند که حتا در اوج انتفاضه‌های فلسطینی‌ها در دهه‌های گذشته دیده شده بودند.
تنش‌های حماس-اسراییل در شرایطی تشدید می‌شوند که خشونت‌ها بین اسراییل و شبه‌نظامیان فلسطینی در بخش اشغالی کرانه باختری افزایش یافته‌اند، جایی که یک اداره فلسطینی دیگر خودمختاری محدودی را اعمال می‌کند و حماس با آن مخالف است.
بر اساس تحلیل خبرگزاری رویترز، کرانه باختری شاهد حملات فزاینده اسراییل، حملات خیابانی فلسطینی‌ها و تهاجم شهرک‌نشینان یهودی به روستاهای فلسطینی بوده است. این تحلیل می‌گوید که شرایط برای فلسطینی‌ها در دولت راست‌گرای نتانیاهو بدتر شده و روند صلح از سال‌ها متوقف شده است.
اسماعیل هنیه، رهبر حماس، در سخنرانی اخیر خود گفت: «چندبار به شما هشدار داده‌ایم که مردم فلسطین ۷۵ سال است در اردوگاه‌های آوارگان زندگی می‌کنند و شما از به رسمیت شناختن حقوق مردم ما امتناع می‌کنید؟»
سایر نگرانی‌های ژئوپلیتیکی در خاورمیانه
رویترز در گزارش تحلیلی خود همچنین استدلال می‌کند که حمله حماس به اسراییل حداقل تا حدی تلاش‌های اخیر برای صف‌بندی‌های امنیتی منطقه‌ای جدید را هدف می‌گیرد که می‌توانند آرزوهای فلسطینی‌ها برای تشکیل یک کشور و جاه‌طلبی‌های حامی اصلی این گروه- ایران- را با تهدید مواجه سازد.
حمله روز شنبه حماس به اسراییل همزمان با تلاش‌های آمریکا برای سوق دادن عربستان سعودی به سمت عادی‌سازی روابطش با اسراییل در ازای یک پیمان دفاعی بین واشنگتن و ریاض صورت گرفت. عادی‌سازی روابط عربستان و اسراییل و امضای پیمان دفاعی بین واشنگتن و ریاض می‌تواند توافق اخیر از سرگیری روابط بین تهران و ریاض را به بن‌بست بکشاند.
به گزارش رویترز، مقامات فلسطینی و یک منبع منطقه‌ای گفته‌اند که حمله حماس همچنین حامل این پیام است که اگر اسراییل خواهان امنیت باشد، نمی‌تواند فلسطینی‌ها را نادیده بگیرد و نیز هرگونه تعامل با عربستان سعودی، تلاش‌های تشنج‌زدایی با ایران را خنثی خواهد کرد.
اسماعیل هنیه، رهبر حماس که غزه را اداره می‌کند، به تلویزیون الجزیره گفت: «تمامی توافق‌های عادی‌سازی که شما (کشورهای عربی) با [اسراییل] امضا کردید، به این درگیری پایان نمی‌دهند.»
یک منبع منطقه‌ای آشنا با تفکر ایران و حزب‌الله لبنان که مورد حمایت ایران است، افزود: «این پیامی برای عربستان سعودی است که به سمت اسراییل می‌خزد و برای آمریکایی‌های حامی عادی‌سازی و اسراییل هستند. تا زمانی که فلسطینی‌ها خارج از معادله باقی بمانند، امنیت در کل منطقه وجود ندارد.»
این منبع گفت: «آنچه اتفاق افتاد، فراتر از هر انتظاری است. امروز نقطه‌عطفی در درگیری است».
در عین حال، عربستان سعودی و اسراییل هر دو نشان داده‌اند که به یک توافق عادی‌سازی نزدیک‌تر می‌شوند. اما منابع قبلاً به رویترز گفته بودند که عزم پادشاهی سعودی برای تضمین یک پیمان دفاعی با ایالات متحده به این معناست که توافق عادی‌سازی را به خاطر کسب امتیازات اساسی برای فلسطینی‌ها متوقف نخواهد کرد.
لورا بلومنفلد، تحلیلگر خاورمیانه در دانشکده مطالعات بین‌المللی پیشرفته دانشگاه جانز هاپکینز در واشنگتن، گفت که با پیشرفت تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط میان اسراییل و کشورهای عربی، حماس ممکن است به دلیل این‌که احساس بی‌ربط بودن می‌کند، از کوره در رفته باشد.
او گفت: «در حالی که حماس نظاره‌گر نزدیک شدن اسراییلی‌ها و سعودی‌ها به توافق بود، تصمیم گرفت: روی میز جایی نداریم؟ غذا را مسموم کنید.»
