باری وسترن آسترالیا چنان شیفته جدایی از آسترالیا بود که برای ارزیابی میزان حمایت عمومی همه‌پرسی ایالتی برگزار کرد و رای اکثریت مردم هم 'آری' بود.
اما با وجود تلاش‌های مستمر برای جدا شدن از بقیه آسترالیا، ایالت وسترن آسترالیا (آسترالیای غربی) هرگز نتوانست به رویای «واگزیت» (WAxit) خود برای ایجاد کشوری به نام «وسترالیا» تحقق بخشد (بلی، هر دو اصطلاح واقعی هستند و در طول سال‌ها استفاده شده‌اند).
ایده جدایی از بقیه آسترالیا یک فانتزی یک‌باره هم نبوده است. این ایده حتا قبل از فدراسیون وجود داشت و نزدیک بود این ایالت اصلاً از همان ابتدا از پیوستن به آسترالیا خودداری کند.
ملاحظات وسترن آسترالیا در مورد فدراسیون
قبل از بحث درباره جدایی، صحبت از این بود که آیا وسترن آسترالیا واقعاً می‌خواهد به تشکیل آسترالیا بپیوندد یا خیر.
وقتی مذاکرات در مورد اتحاد مستعمره‌های بریتانیا در دهه ۱۸۹۰ پیشرفت کردند، وسترن آسترالیا و کوینزلند نگران بودند که فدراسیون به نیوساوت‌ولز و ویکتوریا نسبت به سایر ایالت‌ها برتری دهد.
تقریباً در همین حوالی، کشف طلا در وسترن آسترالیا به این معنا بود که این ایالت از رشد اقتصادی سریع لذت می‌برد و پرسش‌هایی مطرح بودند که آیا فدراسیون به نفع آن است یا خیر.
بيشتر بخوانيد
چرا آسترالیا امسال همه‌پرسی برگزار می‌کند؟
نگرانی‌هایی وجود داشتند که این ایالت ضمن از دست دادن خودمختاری خود، به دلیل دورافتادگی جغرافیایی اهمیت آن‌چنانی نخواهد داشت و همچنین یک‌جا شدن با فدراسیون بر اقتصاد رو به شکوفایی آن تأثیر منفی خواهد گذاشت.
تردید آسترالیای غربی در مورد پیوستن به فدراسیون (که در ۱۹۰۱ به وجود آمد) به حدی بود که نام آن از مقدمه قانون اساسی حذف شد. در مقدمه قانون اساسی آسترالیا، «نیوساوت‌ولز، ویکتوریا، ساوت آسترالیا، کوینزلند و تاسمانیا» به عنوان «یک دولت مشترک‌المنافع فدرال تجزیه‌ناپذیر» ذکر شده‌اند.
با این‌حال، از وسترن آسترالیا در جاهای دیگری در قانون اساسی به عنوان یکی از ایالت‌های دولت مشترک‌المنافع نام برده شده است.
پرچمی که جنبش دومینیون برای 'وسترالیا' پیشنهاد کرده بود.
چندهفته پس از تصویب قانون اساسی آسترالیا در پارلمان بریتانیا، آسترالیای غربی یک همه‌پرسی برای رد یا تأیید آن برگزار کرد- سایر ایالت‌ها قبلاً این کار را انجام داده بودند. در این همه‌پرسی، ۶۹ درصد وسترن آسترالیایی‌ها به نفع فدراسیون رای دادند، در حالی میانگین آرای مثبت در سایر ایالت‌ها ۷۵ درصد بود.
به گفته پروفیسر تومی، وسترن آسترالیا نه با رای مردم پرت، بلکه بیشتر با رای افرادی به فدراسیون ملحق شد که در معدن‌های طلا کار می‌کردند.
بشنوید:
قصه رفراندوم صدای بومیان چیست؟
SBS Dari
11:22
او گفت: «اساساً این‌ها افرادی بودند که از سایر مستعمره‌های آسترالیا برای استخراج معدن آمده بودند و رای آن‌ها این ایالت را به این‌سو آورد.»
یکی از تردیدهای بزرگ در مورد پیوستن وسترن آسترالیا به فدراسیون، نحوه درآمدزایی این ایالت در مقایسه با سایر ایالت‌ها بود.
خانم تومی گفت: «آسترالیای غربی، قبل از تشکیل فدراسیون، تقریباً به طور کامل به مالیات بر کالاها که به نام عوارض شناخته می‌شد، متکی بود. اکثر مستعمره‌ها در سواحل شرقی آسترالیا درآمد مختلط داشتند.»
در ۱۹۰۶، وقتی معافیت سیستم مالیاتی متفاوت وسترن آسترالیا منقضی شد، مجلس قانون‌گذاری آن گفت که فدراسیون برای منافع ایالت «مضر» تمام شده است.
این مجلس خواستار برگزاری یک همه‌پرسی برای ارزیابی حمایت عمومی از جدایی از فدراسیون آسترالیا شد، اما این بار اتفاق خاصی نیفتاد.
همه‌پرسی ۱۹۳۳
جنبش جدایی‌خواهی پس از تشکیل لیگ دومینیون (Dominion League) که اساساً یک گروه لابی بود، طرفدار زیاد پیدا کرد. از سوی دیگر، بحث در مورد تعرفه‌هایی که ظاهراً در جریان رکود بزرگ به ضرر آسترالیای غربی بودند، نگرانی‌ها را افزایش داده بودند. بنابراین، وسترن آسترالیا در سال ۱۹۳۳ برای تحقق بخشیدن به آرزوی جدایی‌اش همه‌پرسی ایالتی برگزار کرد.
در این همه‌پرسی، ۶۶ درصد وسترن آسترالیایی‌ها رای به خروج این ایالت از مشترک‌المنافع آسترالیا دادند.
اما نتیجه این همه‌پرسی هرگز عملی نشد.
در آن زمان، مشخص نبود که این جدایی چگونه می‌تواند صورت بگیرد، زیرا قانون اساسی آسترالیا شرایط جدایی ایالت‌ها از 'دولت تجزیه‌ناپذیر' را پیش‌بینی نکرده بود و همچنین این قانون توسط پارلمان بریتانیا به تصویب رسیده بود.
تصویری از لیگ دومینیون در سال ۱۹۳۴ Credit: State Library of WA
در سال ۱۹۳۵، یک کمیته منتخب مشترک پارلمان بریتانیا به این نتیجه رسید که این درخواست عملی نیست، زیرا پارلمان بریتانیا دیگر صلاحیت تصمیم‌گیری در مورد آسترالیا را ندارد، مگر این‌که کل دولت مشترک‌المنافع آسترالیا این درخواست را مطرح کند.
به عبارت دیگر، تنها راه قانونی برای جدایی، یک رفراندوم ملی موفق خواهد بود که در آن اکثریت رای‌دهندگان در اکثر ایالت‌ها با انحلال فدراسیون موافقت کنند، همان‌طور که با ایجاد آن در همه‌پرسی فدراسیون موافقت کرده بودند.
خانم تومی گفت که چنین چیزی هرگز امکان‌پذیر نبود، زیرا «دولت مشترک‌المنافع [آسترالیا] مخالف جدایی هر ایالتی بود».
رویای 'جمهوری وسترن آسترالیا' یا 'وسترالیا' همچنان زنده است
اگرچه جنبش جدایی‌خواهی آسترالیای غربی اکنون به اندازه گذشته محبوب نیست، اما ایده جدایی هرازگاهی دوباره مطرح می‌شود.
یک حزب سیاسی به نام 'واگزیت' همچنان برای جدایی آسترالیای غربی یا حداقل استقلال مالی آن مبارزه می‌کند.
در سال ۲۰۱۷، گروهی از لیبرال‌های آسترالیای غربی با موفقیت طرحی را برای بررسی چشم‌انداز جدایی تصویب کردند. تلاش اخیر ناشی از نگرانی در مورد نحوه تقسیم مالیات بر خدمات و محصولات (جی‌اس‌تی) و سایر درآمدهای مالیاتی فدرال بین ایالت‌ها بود.
اگرچه این حرکت از جدایی کامل به انشعاب مالی تنزل یافت، ولی مانند تلاش‌های قبلی، به جایی نرسید.
